Tùy nghi, tự ý ?

"Cuộc đời mình sẽ diễn tiến ra sao là do tự ý mình quyết định và lựa chọn ? hay là nó đã do số mạng an bày sẵn hết ? "

Câu hỏi này, không sớm thì muộn - không nhiều thì ít , thường ám ảnh tất cả mọi người, và nó không dễ gì có được câu trả lời cho thỏa đáng . Chương thứ 8 của sách Conquest of Illusion (by J van der Leeuw) cũng có nhiều lời bàn về vấn đề "FREE WILL" (tự do tự ý, tự sống theo ý mình) của con người . Thời nay trong xã hội Tây phương thì cái quyền tự do lựa chọn nếp sống của mỗi cá nhân rất được đề cao , và đuợc quan trọng hóa hết mức . Tuy nhiên , theo như ông van der Leeuw thì các khái niệm mà ta thường có về "free will" thực sự nó rất mâu thuẫn và sai lạc , bởi vì nó đã nảy sinh từ hai ảo tưởng lớn do trí óc ta tạo dựng lên:

1. ảo giác rằng thời gian thực sự hiện hữu, và có một tương lai chưa cố định, đang chờ đợi những quyết định của ta rồi mới thành hình .
2. ảo giác rằng mỗi chúng ta là một cá nhân biệt lập, đứng tách rời khỏi một thế giới bên ngoài .

Dựa trên cái quan điểm tương đối của thế giới hình tượng như vậy thì sẽ không sao mà giải quyết được cái vấn đề này .

(trích từ sách Conquest of Illusion , by J. van der Leeuw)
There is no freedom in the world of the relative and to speak of a free will, to search for a freedom of the will in that world of relativity is as impossible as the quadrature of the circle. ...
....
We are thus once again confronted by a problem born of illusion, a question which in itself is wrong....
Our question is wrong because it is the result of two illusions, that of an objective, absolute time with a future that is not yet and a past that is no more, and secondly our illusion of being a separate individual self without relation to the rest of the universe. Time with its structure of past, present and future is the product of our externalized worldimage; we objectivate that time and believe it to be an external reality. In that illusion of an absolute, external time the past is fixed forever and the future is as yet uncertain, and it is only in that illusion that the problem of the freedom of the will can flourish. The conception of a free will is ever associated with the conception of being able to choose or decide one way or another, that is to say, it presupposes a future which is not yet there, but which can be shaped by our decisions. Since, however, that objectivated time is an illusion we cannot hope to solve a problem born of it; we must withdraw from the entanglements of our worldimage and enter the world of Reality where alone we can know things as they are.
...
tạm phỏng dịch:

Không có cái gì gọi là "tự do" trong thế giới của tương đối . Và nếu còn nói tới việc "tự sống tùy ý", hay tới việc đi tìm cái tự do của ý muốn trong thế giới tương đối thì thật là một điều không thể có , cũng giống như sự ráng tìm một hình vuông sao cho bằng diện tích của một vòng tròn vậy ....
..
Một lần nữa ta đang đối đầu với một vấn đề vốn nảy ra từ ảo tưởng, một câu hỏi tự nó vốn trật lất ...
Câu hỏi đó thật sự sai bét bởi lẽ nó là kết quả của hai cái ảo giác: thứ nhất- coi thời gian như là một thực thể, kèm trong đó có một tương lai chưa xảy ra và một quá khứ không còn nữa ; thứ hai- coi rằng mỗi chúng ta là một cá nhân biệt lập đứng tách riêng khỏi cái vũ trụ bên ngoài . Đúng ra , thời gian với cái cấu kết gồm có quá khứ, hiện tại và tương lai, chỉ là một sản phẩm của cái thế giới hình tượng do ta tự chiếu ra . Ta đã hiện vật hoá ra thời gian, và rồi tin rằng nó có thật. Trong cái thời gian hư ảo đó ta cho rằng có một quá khứ mãi mãi cố định, và một tương lai chưa thành hình, và rồi chính từ cái ảo giác đó mới nảy sinh ra vấn đề của "free will" . Cái khái niệm về "free will" đó , nó dính liền với cái ý tưởng rằng ta có quyền lựa chọn và quyết định hướng đi trong đời mình, nghĩa là tương lai của ta chưa hề đuợc định sẵn, và có thể đuợc thay đổi bởi các quyết định do ta . Tuy nhiên, cũng bởi cái khung thời gian đó là 1 ảo giác cho nên sẽ không có hy vọng đạt được giải đáp gì dựa trên nó . Chỉ còn cách là rút lui khỏi các dính líu với thế giới hình tượng, và ráng nhập vào cõi hiện thực tuyệt đối thì mới biết được chân tính của mọi sự .

Đợi đến khi nhập được vào cái Tuyệt Đối hầu phân giải mọi vấn đề thì thật tình là quá xa vời diệu vợi . Trong khi chờ đón cái dịp may hy hữu của tình cảnh đó, đầu óc kẻ này đã có những ý tưởng như sau:
Trên thực tế, mọi tư tưởng mọi ý muốn của ta đều có tính cách tương đối, đều đã được mớm nguồn, bị uốn nắn, bị lệ thuộc ràng buộc , bị lung lạc lôi cuốn bởi biết bao yếu tố , biết bao áp lực bên ngoài, cho nên làm sao có thể nói rằng các ý tưởng đó là tự nhiên tự do mà có , và đã phát xuất tự trong ý của cá nhân mình đuợc .
Mà quả vậy, nếu mỗi chúng ta đều thực tình có được sự tự do lựa chọn cuộc sống theo như ý mình thì thử hỏi : có ai mà muốn chọn sống một cuộc đời trong cảnh câm điếc hay mù lòa ? có ai muốn tự nguyện bị giới hạn trong phạm vi nhỏ hẹp của ngũ quan ? có ai muốn sẽ sinh ra trong những hoàn cảnh đói khát cơ hàn ? có ai muốn phải sống dưới các chế độ luôn kềm toả đàn áp dân tình , luôn chứa đầy bao dối trá lừa gạt ?

Xét ra thì cuộc sống trên thế gian thật chẳng khác chi một bi hài kịch, đang diễn đi diễn lại nhiều lần trên một sân khấu vĩ đại . Mọi màn kịch, mọi vai trò, mọi tình tiết éo le đều đã đươc soạn thảo xếp đặt sẵn bởi một đạo diễn siêu việt nào đó . Mỗi nhân vật trong tuồng đều có một sự phân phối riêng . Những người thấu hiểu kịch bản , thông thuộc vai trò của mình thì sự diễn xuất của họ sẽ có thể trôi chảy vẹn toàn, đuợc khán giả tán thuởng khích lệ . Còn kẻ nào không nhớ hay hiểu sai bài bản thì sẽ hết sức lúng túng chật vật và sẽ vấp té mệt nhoài trên sân khấu .

Thật tình thì trên trường đời chúng ta phải đương đầu với một thử thách lớn lao hơn và phức tạp gấp bội , bởi các lý do chính như sau :

1. Cuộc sống hằng ngày của ta là một diễn đàn đang nằm gọn trong một sân khấu khác lớn lao hơn . Chính cái sân khấu ngầm này lại cũng bị lồng trong một đại hí trường to tát thêm mức nữa . Nhiều từng từng, lớp lớp như vậy, không sao kể hết đuợc .
2. Cái kịch bản mà mỗi chúng ta cần diễn xuất trong đời , tuy đã được soạn sẵn, nhưng lại không có sự thông báo ghi chép rõ ràng . Đã vậy, dường như đạo diễn còn cố tình dàn xếp mọi sự thể một cách mập mờ , đã dựng lên một màn kịch theo kiểu "bịt mắt bắt dê", (chắc là để vở tuồng thêm sống động sôi nổi ! ). Ai mà lanh trí biết nhận xét đúng và đoán được ý tuồng, thì lắng nghe theo tiếng dê mà chạy cho tới khi hạ màn . Nguời nào ngớ ngẩn, không ngờ là mình đã bị bịt mắt, cứ ham đuổi mồi bắt bóng, thì suốt đời sẽ bị hụt hững, hết va vô cây cột này thì lại vướng vấp cục đá khác, trầy da xóc vẩy ...
3. Đa số chúng ta lại còn vướng phải cái ảo tưởng rằng bản thân mình có quyền, có tự do tạo dựng lên bất cứ vai trò nào mình muốn diễn xuất trong cuộc sống . Về điểm này, hình như sự lựa chọn duy nhất mà ta có , chỉ là : chấp nhận các vai trò đó, hay không thôi . Cái mà ta có thể quyết định chính là mình sẽ diễn xuất ra sao, làm hết sức ? hay là dẹp tuồng nghỉ hát ?

Tôi có một đứa cháu trai,( là con của em gái) . Nó vốn thông minh lanh lẹ , trong nhà đuợc yêu quý chiều chuộng. Cha mẹ nó ôm nhiều hy vọng rằng con mình sẽ ăn học thành đạt làm bác sĩ hay luật sư gì đó . Tính tình thằng nhỏ này thì lại chỉ thích nghệ thuật, có khiếu và rất say mê đàn hát, cho nên tuy nghe lời cha mẹ ghi tên theo học ngành Luật, nhưng bao nhiêu công sức thời giờ phần lớn là đổ hết vào những nghiên cứu về nghệ thuật soạn nhạc, làm phim ..v..v.. Bao phen nó đã từng tham dự các cuộc thi tuyển lựa tài năng ca nhạc , nhưng đều uổng công, để rồi còn ôm thêm cái mặc cảm rằng mình là dân da vàng mũi tẹt , bị chúng kỳ thị . Một hôm kia nghe nó báo với gia đình rằng đã đuợc tuyển chọn đóng một vai trong cuốn phim mới của Mỹ đang đuợc quay trên đất Úc . Sau đó, suốt cả tháng trời thấy thằng nhỏ hằng ngày phải chạy vô phim truờng từ tờ mờ sáng, đầu tóc thì đã cạo trọc lóc, nói là để đóng vai lính Nhật . Ít lâu sau thì nó có mang về một đoạn phim mẫu gồm cảnh diễn xuất của nó cho gia đình xem . Mẹ nó coi xong thì mới bật cười nói rằng: "Tao có nhìn ra mày đâu ! Chỉ thấy một đám lính đầu trọc, mặt mày dính đầy sình đất lem luốc, mới chạy bò dưới ruộng có chút xíu là bị bắn chết hết rồi ..." . Mẹ thì nói vậy, nhưng dù sao đi nữa thì thằng nhỏ rõ ràng là mãn nguyện đã đuợc diễn xuất, dù chỉ trong vài giây của một cuốn phim .

Đã lâu rồi không thấy cháu tôi đề cập tới việc đóng phim nữa . Dường như nó hiện thời đang theo đuổi một đam mê về nhiếp ảnh , mở photo studio gì đó . Riêng tôi thì nghĩ rằng vai đóng phim đó cũng là một kinh nghiệm tốt cho cháu mình , ở chỗ nó đã biết đáp ứng thỏa đáng một trong những điểm then chốt của đời sống: - đã biết chấp nhận cái vai trò mình đuợc giao phó và thi hành mọi sự trọn vẹn, cho dù có phải lăn lộn trong bùn lầy đi nữa, cũng làm . Chỉ mong rằng nó sẽ ghi nhớ và gìn giữ cái thái độ, cái quan điểm đó ngay cả trong cuộc sống, chứ không phải chỉ trong phim truờng , để tiếp tục chấp nhận và tiến hành các nhiệm vụ cần đuợc thể hiện trong đời người .