Architektura dla opornych #21 - Poznański Okrąglak
Został uznany za najlepszy poznański budynek powojennego półwiecza. Jest jedną z najbardziej charakterystycznych realizacji w tym mieście oraz sztandarowym przykładem polskiego modernizmu. Jest pomnikiem niepowtarzalnego stylu świetnego architekta a jego rytmiczna elewacja i efektowna klatka schodowa są obiektami westchnień fotografów architektury z całej Europy. W 21 odcinku cyklu Architektura dla opornych przedstawiam Wam dawny Dom Handlowy Okrąglak w Poznaniu.
Tuż po II Wojnie Światowej w związku ze znalezieniem się w radzieckiej strefie wpływów oficjalnym stylem architektonicznym w Polsce staje się socrealizm. Modernizm jest traktowany jako przejaw kapitalistycznej zgnilizny zachodu i jest niemile widziany. Dla młodych architektów jest to tragedia. Wielu z nich przed wojną wyjeżdżało na zachód na praktyki u znanych projektantów skąd przywieźli głowy pełne świeżych pomysłów i nowatorskich rozwiązań. Chcieli projektować jak ich koledzy na całym świecie - modnie, lekko i nowocześnie. Niestety sytuacja polityczna wymusza na nich budowanie w siermiężnym stylu, którego ani nie czują ani nie lubią. Zabierana jest im możliwość spełnienia zawodowego.
Na szczęście zawsze znajdą się niepokorni. Druga sprawa, że często w Miastoprojektach, czyli organizacjach odpowiedzialnych za projektowanie architektoniczne i urbanistyczne w danym regionie też zdarzały się świeże głowy, które przymykały oko na modernistyczne projekty przyklepując je pomimo obowiązującego dogmatu. Jednym z niepokornych architektów był Marek Leykam, który w latach 1948-54 stworzył w Poznaniu dzieło, które dziś spokojnie można uznać za jeden z symboli tego miasta.
Marek Leykam właściwie nazywał się Maurycy Jan Lewiński i urodził się w Warszawie w 1908 roku. Działalność jako architekt rozpoczął w 1933 roku a oprócz tego zajmował się również publicystyką. Przed wojną zdążył otrzymać kilka nagród i wyróżnień za swoje projekty. W 1939 roku jako oficer walczył w Polsce a w 1940 roku we Francji. Następnie jako internowany znalazł się w Szwajcarii gdzie w tym czasie obronił pracę doktorską na politechnice w Zurychu. Po powrocie do Polski w 1947 roku oprócz projektowania zajmował się również wykładaniem historii architektury na Politechnice Szczecińskiej. Zmarł w Warszawie w 1983 roku.
Dom Handlowy Okrąglak wybudowano w miejscu zniszczonego podczas II Wojny Światowej obiektu Banku Cukrownictwa. Domy Handlowe powstawały w miastach jak grzyby po deszczu ponieważ idealnie wpisywały się w modernistyczną urbanistykę. Według tradycyjnej urbanistyki gęsto zaludnione, pierzejowo ustawione budynki wzdłuż ulic posiadały sklepy oraz usługi w lokalach na parterze. Moderniści oddalając od siebie i zwiększając skalę budynków a także organizując między nimi przestrzeń rekreacyjną zerwali z tym modelem i upychali sklepy w pawilonach i domach handlowych wznoszonych w kluczowych miejscach osiedli. Ze względu na ich reprezentacyjność często wyróżniały się ponadprzeciętną architekturą.
Okrąglak wybudowano kilkaset metrów od rynku, w ścisłym centrum Poznania. Jego architektura od początku wzbudzała kontrowersje. Jedni wskazywali na wyłamanie się z socrealistycznych nakazów, inni twierdzili, że nie pasuje do przedwojennej, zabytkowej architektury. Taka jest niestety dola wizjonerów, którzy zawsze będą musieli zderzać się z krytyką swojego nowatorstwa. Okrąglak jako pierwszy budynek w Poznaniu został wzniesiony z prefabrykatów. Marek Leykam oprócz najnowszych trendów wizualnych skorzystał również z nowoczesnych rozwiązań technologicznych.
Okrąglak jest budynkiem o bryle walca. 10 kondygnacji składa się na wysokość całkowitą 45 metrów, a ostatnią kondygnację tworzy taras widokowy. Centralnie położona klatka schodowa posiada 3 biegi schodów i ma średnicę 5 metrów. Jest doświetlona sporym świetlikiem pełniącym jednocześnie funkcję dachu. Rytmiczna elewacja czerpie pełnymi garściami z modernizmu. Cechą charakterystyczną, którą można zauważyć w wielu realizacjach Marka Leykama są tzw. "żyletki" czyli wystające podziały okienne o przekroju wąskiego prostokąta.
Dopełnienie kompleksu stanowi tzw. "kwadraciak" czyli niższy budynek postawiony po sąsiedzku, o podobnej architekturze jednak wpisanej w bryłę prostokątną. Pod koniec lat 80. dobudowano do obiektu windę oraz dodatkową klatkę schodową łączącą obie części kompleksu. W 1995 przebudowano parter budynku a w 1998 roku obiekt kupiła polsko-belgijska spółka DTC. Spółka próbowała zablokować wpis Okrąglaka do rejestru zabytków wskazując na brak wysokich wartości historycznych i artystycznych. Na szczęście to się nie udało i otworzono parasol ochronny. Funkcję domu handlowego pełnił jeszcze do 2009 roku kiedy to znajdowały się w nim już tylko pojedyncze sklepy. W latach 2009-11 przeszedł gruntowny remont i zyskał funkcję biurowo-usługową. Po renowacji zdobył tytuł „Najlepsza modernizacja roku” w konkursie organizowanym przez renomowany miesięcznik Central & Eastern European Construction & Investment Journal.
Poznaniacy do kontrowersyjnego początkowo budynku już się przyzwyczaili i większość nie wyobraża sobie miasta bez niego. W późniejszych latach większe kontrowersje wzbudził wybudowany po sąsiedzku kompleks "Alfa" składający się z długiego pawilonu oraz kilku wysokościowców. Okrąglak prezentował się przy Alfie tak, jakby stał tu od setek lat. Dziś Okrąglak znajduje się na pocztówkach, w folderach turystycznych, na gadżetach i na ciuchach - i moim zdaniem w pełni na to zasługuje.
Kompleks biurowo-handlowy Alfa
Źródła:
#pl-architektura - architektura, urbanistyka, fotografia, budownictwo, wnętrza
@mmczarnecki - mój drogi profil, wyłącznie fotograficzny
Bardzo go lubię. Ma fajne proporcje i jest bardzo zgrabny, elegancki. Aż trudno uwierzyć, że jest starszy od pałacu kultury. Niesamowita klatka schodowa, aż szkoda, że nigdy nie weszlam do środka.
To jeden z tych budynków, które za kolejne 50 lat dalej będą wyglądać świeżo.
I pomyśleć, że codziennie obok niego przejeżdżam... 🤔 Muszę koniecznie wejść do środka, zobaczyć na żywo tę klatkę schodową. Dzięki za post!