Palace Czartoryskich

Pałac Czartoryskich w Puławach którego początki sięgają II połowy XVII wieku i związane są z dziejami rodów magnackich: Lubomirskich, Sieniawskich i przede wszystkim Czartoryskich.

Pierwszy barokowy pałac o charakterze półobronnym wzniósł w Puławach marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski. Pałac zaprojektował holenderski architekt Tylman z Gameren. Budowla miała kształt prostokąta z czterema alkierzami w narożach, przygotowana była do pełnienia funkcji obronnych. Z tej fazy obiektu zachowała się, w stanie zbliżonym do pierwotnego, siedemnastowieczna barokowa sień wejściowa z zachowaną oryginalną kolumnadą oraz formą i wystrojem sklepienia. Powstał wówczas także pierwszy ogród, o którym wiadomo, że poniżej skarpy znajdowały się alejki i regularne partery dywanowe. W 1706, kiedy Puławy stały się własnością rodu Sieniawskich, wojska szwedzkie podczas wojny północnej zniszczyły pałac i jego otoczenie.

Wiek Czartoryskich w Puławach skończył się w 1831. Książę Adam Jerzy Czartoryski, właściciel Puław od 1812, za udział w powstaniu listopadowym został przez cara zaocznie skazany na ścięcie toporem, a wszystkie jego majątki w zaborze rosyjskim uległy konfiskacie. Część wyposażenia pałacu i jego otoczenia wywieziono do Rosji, część sprzedano na licytacji, np. meissonierowską boazerię z sali złotej. Udało się ocalić zbiory ze Świątyni Sybilli i Domu Gotyckiego oraz bibliotekę (około 60 tysięcy tomów), które etapami wywieziono do Paryża. (Wróciły one potem do Krakowa, gdzie na ich bazie w 1876 utworzono Muzeum Czartoryskich). Zofia z Czartoryskich Zamoyska zabrała część rzeźb (m.in. "Tankreda i Kloryndę", sarkofag, lwy, obelisk poświęcony księciu Józefowi Poniatowskiemu) do Podzamcza koło Maciejowic, skąd powróciły do Puław w 1947. Wiele elementów drobnej architektury parkowej zniknęło po 1840.
Obecnie znajduję się tam państwowy instytut gleboznawstwa oraz muzeum.