Güzellik Neden Böylesine Önemli?

Birçok elmanın olduğu bir tezgahın önünde durduğunuzu hayal edin. Elmalardan bazıları kımızı, parlak ve pürüzsüz iken; bazılarıysa, çarık çürük ve sarımtırak bir renge sahip. Şimdi siz hangi elmayı seçeceksiniz? Durun, ben tahmin edeyim. Eğer organik olan elmanın çarık çürük ve sarımtırak renge sahip olması gerektiğini bilmiyorsanız, kırmızı ve pürüzsüz olan elmayı alıp yemeye başladınız bile. Pekala, bu güzel olanı seçme isteğimizin sebebi ne? Güzel olan insanları istemsizce neden daha çok severiz? Güzel bir bebek ebeveynleri tarafından neden daha çok sevilir? İşte tüm bu soruların cevabı ‘’evrimsel nörbiyolojide’’ saklı.

İnsanların neyi, neden güzel buldukları sorusu halen doyurucu biçimde cevaplanamamıştır. Felsefede ve sanatta da estetik ve güzellik kavramı yüzyıllar boyunca değişmiş ve gelişmiştir. Bu yazımda genel güzellik kavramından ziyade insanların kendi türdeşlerindeki, özellikle karşı cinsteki güzellik, diğer bir ifadeyle cinsel çekicilik algılamalarından ve bu algılamanın evrimsel nörobiyolojisinden bahsedeceğim. İnsanlarda güzellik kavramı, karşı cins tarafından fiziksel olarak çekici bulunma niteliği olarak tanımlanabilir, dolayısıyla güzellik ve cinsel çekicilik kavramları birbirlerinin yerine kullanılabilir. Cinsel çekicilik, algılanan bir yüzün ve bedenin güzelliği ile algılayanın beyni arasındaki etkileşimin ürünüdür. Kültür ve kişiye göre güzellik algılaması bir miktar farklı olsa bile, değişik kültürlerdeki güzellik ölçütlerinin çoğunun ortak olduğu ortaya konulmaktadır. 1970’li yıllardan itibaren yapılan çalışmalar sonucunda, ‘’ güzelliğin bakan kişinin gözünde’’ olduğunu ileri süren bu ‘’rölativistik’’ görüş yerini güzellik algılamasının tüm kültürlerde benzer olduğunu ileri süren ‘’evrenselci’’ görüşe bıraktığı açıkca görünmektedir.

Evrim bilimciler, insanların yüz ve bedenin fiziksel özelliklerine ve bu özelliklerin ilettiği sosyal mesajlara ilgilerinin keyfi ya da kültüre bağlı olmadığını, daha çok evrimin itici güçlerinden birisi olan cinsel seçilimin şekillendirdiği adaptasyonları yansıttığı görüşünü savunurlar. Bu adaptasyonlar da potansiyel romantik bir eşte istenen kalitenin araştırılmasına yönelik olarak geliştirilmektedir. Güzelliği önemli kriter olarak görmelerinden dolayı erkekler daha çok eleştirilse de, kadınlar diğer kadınlarda bile kişilik özelliklerinden ziyade güzelliğine dikkat ettikleri araştırmalarla görülmüştür. Güzel olmanın bir çok sosyal yaşamda sağladığı avantaj vardır. Güzel olan kişilerin, arkadaş olarak çok istendiği ve sosyal ilişkilerinde daha başarılı kişiler olduğu bildirilmektedir. Çekici kişiler diğer insanlar tarafından güzellik dışındaki diğer kişisel özellikler itibariyle de olumlu olarak algılandıkları bir diğer gerçekliktir. (Hale etkisi) Örneğin, daha çekici yüzlere sahip olan insanlar diğerleri tarafından daha mutlu olarak algılanmaktadırlar. Deneklere fotoğraflar gösterilerek resimlerdekilerin kişilikleri hakkında sorular sorulduğunda, ‘’daha fedakar, yardımsever, zeki, arkadaş canlısı’’ olduklarının tahmin edildiği görülmekte ve bu kalıp yargıların 7-9 yaşındaki çocuklarda bile var olduğu gözlemlenmektedir.

Pekala, hadi gelin bunun sebebine bir göz atalım. Eşin ‘’güzel’’ bulunan unsurlara göre seçilmesi Darwin’den beri bilinen ‘’cinsel seçilim’’in temel mekanizmalarından birini oluşturur. Cinsel seçilimde seçilen bireyin (genellikle erkek) seçici eşin (genellikle dişi) gözüne girmesi ve seçilmede avantaj sağlaması iki şekilde mümkündür:

1. Kendi hemcinsiyle savaşta kazanma ihtimalini arttıracak boynuz, dişlervs. gibi silahlar geliştirmek,
2. Yüksek gen kalitesini ortaya koyan çeşitli ekler ( tavus kuşunun kuyruğu, aslan yelesi), güzel renkler ya da kuşlardaki gibi çekici şarkılarla donanmak.

İşte güzellik algılaması cinsel seçilimin bu ikinci mekanizmasının eseri olarak gelişmiş olsa gerek. Bir türün bireyleri çekiciliklerini oluşturan özellikler ile karşı cinse üç tür mesaj vermektedirler:

1. Sağlıklıyım, yani genlerim iyidir,
2. Bende östrojen/ testosteron fazladır, yani üreme potansiyelim fazladır,
3. Benden iyi anne baba olur.

İnsanlarda ‘’güzel’’ bulunan özelliklere kısaca bakarsak; yüzün güzelliği, genç görünümü, bedenin şekli ve kilosu, ses tonu, süslenme ve kıyafet, davranışlar, kültürü, yargıları, kişilik özellikleri, kadınsa menstruel döngünün hangi döneminde bulunduğu gibi özellikler dikkat çekmektedir.

Özet olarak, şimdilerde ‘’ vaov ne güzel kadın/ ne yakışıklı erkek’’ cümlelerinin hepsinin temeli, bizim evrimsel geçmişimizin ürünüdür ve insanlar bilinçsiz olarak üreme güçlerini maksimum hale getirecek biçimde eş seçmektedir. Dolayısıyla güzellik değerlendirmesi ve doğru eş seçiminin evrimsel avantajları düşünüldüğünde, güzellik algılamasının neden insan zihninin güçlü ve otomatik bir eylemi olarak gelişmiş olduğu ve hemen tüm toplumlarda bu konunun neden bu kadar önemsendiği daha iyi anlaşılabilir. Yapılan çalışmalara göre, insanların kendi çekicilik düzeylerini değerlendirirken bir miktar kendilerini kayırdıklarını ve insanların kendilerini olduklarından yaklaşık % 10 kadar daha güzel buldukları ortaya konmaktadır. Aman dikkat! Aynada gördüğünüz kişiden %10 daha az güzel olduğunuzu unutmayın :)

Kaynak: Güzellik Algılamsının Nörobiyolojisi ve Evrimsel Temelleri, Ertuğrul Eşel, Gülistan Polat Eşel, Dusunen Adam The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences 2017;30:368-388 DOI:10.5350/DAJPN2017300412