Teknik analiz e giriş dökümanı 1

Akıllarda soru işareti olmuş fiyat hareketlenmelerinin belirli bir yönü olup olmadığı konusunu birçok analist yıllar boyunca araştırmıştır. Matematik, istatistik ve pek dikkat edilmeyen, zaman zaman unutulan insan psikolojisinden yararlanan Charles Dow fiyatların belirli trendler arasında ivmelendiğini ve birbirine benzer salınımlar yaptığını ispatlamıştır. Tez de bu fiyat hareketleri, salınımlar, trendler ve belirli fiyat değişimleriyle oluşan formasyonlar konularını inceleyeceğiz. Gerek paritelerde gerekse şirket hisselerinde alım satım tekniklerine ışık tutmaya çalışacağız. Kısa, orta ve uzun vadeli kararların alınmasında pozisyon açılması ya da pozisyon kapatılması konusunda uygulamalar yapacağız. Trendlerin belirlenmesine, çeşitli formasyon oluşumlarına örnekler sunacağız. Bilindiği üzere borsada işlem yapan herkesin amacı trendlerin yönünü belirleyerek piyasanın doğru tarafına geçmektir. Bu sayede karları maksimuma çıkarma imkânı doğacaktır. Kar maksimizasyonunda zaman kavramının önemini grafiklerde bir ya da iki gün gecikme ile nelerin kaybedildiğini anlatacağız. Her analistin teknik analiz bilmesine rağmen aynı grafikte farklı kararlar alması, farklı trendler görmesi sebebiyle karların arttığı ya da zararlara maruz kalındığı gerçeğine tanık olacağız. Teknik analizin bir sanat olduğunu anlatmaya çalışacağız.
Fiyat hareketlerinin arz ve talebin piyasadaki değişimleri sonucu oluştuğu ve analistin amacının da piyasada trendin hangi yönde olduğunu bulmak olduğu varsayılırsa, öncelikle anlaşılması gereken fiyatların buraya nasıl gelmiş olduğudur. Bunu anlayabilmek içinde geçmiş fiyat verileri incelenmektedir. Birçok analist için zaten fiyatların buraya neden geldiği önemli değildir. Analist bilir ki fiyatı bu noktaya getiren piyasada oluşan arz ve talebin durumudur. Fiyat yükseliyorsa talep fazla, fiyatlar düşüyorsa talep arzdan azdır gibi bir yorum yapılabilecektir. Peki, piyasada arz ve talebi belirleyen nedir? İşte bu aşamada teknik analizde insan psikolojisinin önemi ortaya çıkmaktadır. Piyasada oluşacak fiyatları belirleyen en önemli etken, piyasada olmakta olan değil, insanların gelecekle ilgili beklenti, düşünce ve şuan olmakta olan olaylara verdiği tepkilerdir. Bu varsayım teknik analizin yapı taşlarındandır. İnsan psikolojisinin teknik analizi üç şekilde etkilediğini görüyoruz.
Bunlardan ilki arz ve talebi etkileyecek tüm bilgi piyasaya yansımıştır. Piyasa da bu bilgiye göre fiyatlara etkide bulunmuştur.
Diğer bir etki ise yatırımcının trende katılım eğiliminde olduğudur. Fiyatların belirli trendler izlediği olgusu teknik analizin temel varsayımı olduğuna göre insan psikolojisi nedeniyle bu hareketlere duyarsız kalmayacak ve trende dâhil olma eğilimine girecektir.
Son olarak ise insan davranışlarının belirli durumlarda benzer tepkiler gösterdiğidir. Geçmişte oluşan fiyatlar, işlem yapan yatırımcıların tercihleri ise, günümüzde oluşacak aynı durumlarda yatırımcıların yine benzer tepkilerde bulunması olası bir durumdur. Bu yüzden geçmişin tekrarlanması ile benzer fiyatların oluşması söz konusu olacaktır.
Bu durumda ise gösterge, formasyon, ve grafiklerdeki salınımların önemi ortaya çıkmaktadır. Çalışmanın temeli yatırımcıyı bilgilendirmek, piyasada doğru trende doğru yerlerden dahil olunmasına yardımcı olmak ve grafiklerin basit ama doğruya en yakın yorumlarını oluşturabilmektir.
Çalışmanın hazırlanmasında yardımlarını, destek ve bilgilerini esirgemeyen değerli hocam Yar.Doç.Dr.Metin Duyar’a teşekkürü bir borç bilirim.

Birinci Bölüm: Teknik Analiz

Teknik analiz, Türkiye’de yaklaşık on yıldır bilinmekte olan ve piyasada halen tartışılan bir analiz sistemidir. Teknik analiz fiyat, hacim ve indikatör gibi göstergelerden yararlanılarak geçmiş dönemde oluşmuş piyasa hareketlerinin, gelecekte tekrar edeceğine yönelik fiyat tahminlerinin kullanıldığı bir analizdir.
Teknik analiz görüntü ve içerik itibariyle ekonomi biliminden biraz uzaktır. Teknik analiz daha çok psikoloji, matematik ve istatistik bilim dallarıyla ilişkilidir. Ekonomi ve finans ile ilgili olan temel analizdir.
Teknik analizde fiyatlara etki edebilecek her şey zaten geçmiş dönemde pariteye yansımıştır. Bu analiz çeşidinde geçmiş hareketlerden yola çıkılması durumu söz konusudur. Gelecekte fiyat hareketlerini anlamakta bize referans olacak olan yine geçmişte oluşmuş parite dinamiğidir.

Teknik analizin kullanılması gereken piyasalar daha çok makroekonomik verilerden etkilenen piyasalar olmalıdır. Ülkemizden örneklendirecek olursak İMKB’de derinlik düşük olduğu için spekülatif hareketlerin varlığı ve sıklığından kaynaklanan yapay hareketler(trend değişimleri) parite dinamiğini etkileyecek ve teknik analiz yöntemi bu durumda yanlış kararlara neden olacaktır. Küçük şirketlerin tahtaya ve çizgiye maruz kalması derinliği az olan piyasada bu analiz yönteminin doğru bilgi vermesini önleyecektir. İMKB’de küçük yatırımcı için büyük şirketlerin hisselerine analizi uygulamak daha akılcı olacaktır. Makroekonomik verileri baz alan işlem hacimleri büyük olan forex piyasaları için teknik analiz yöntemlerinin başarı oranı daha yüksektir. Bu tip piyasalarda psikolojik hareketlerin çokluğundan bahsetmek mümkündür. Forex piyasalarında verilerin arz ve talebi, piyasa fiyatını oluşturmasından çok veriye yönelik beklenti ve algılamaların fiyatları belirlemesi söz konusudur. Düşüş trendindeki bir durumda, olumlu bir verinin açıklanması, devamlı yükselişten ziyade anlık yükseliş gösterirken, yükseliş trendindeki bir durumda olumsuz verilerin açıklanması yine sınırlı düşüşlerle sonuçlanmaktadır. Bu hareketlerdeki davranışların açıklanması şüphesiz psikoloji bilimi ile olmaktadır.Teknik analizde matematik,psikoloji ve istatistiğin sentezi olduğu için başarı katsayısı yüksektir.
Bu anlatılanların ötesinde teknik analizin üç ön kabulü vardır;
Piyasa her şeyi Hesaba Katar
Fiyat trendlerle hareket eder
Geçmiş kendini tekrar eder

Piyasa Her şeyi Hesaba Katar
Teknik analizin ilk varsayımı ve yapıtaşlarından en önemlisi konumundadır. Bu varsayımda hisse senedinin fiyatına etki edebilecek her şeyin zaten hisse senedinin fiyatına yansıdığını kabul eder. Burada anlaşılması gereken fiyata etki edebilecek her şeyden kasıt temel veriler, siyasi durum, psikolojik nedenler, sosyal sebepler gibi birçok etkendir. Dolayısıyla baz alınması gereken en önemli öğe fiyat hareketleri olmalıdır. Piyasa koşulları düşünüldüğünde varsayımın gerçeklik payı da oldukça yüksektir. Bu varsayımda yola çıkarak arz ve talepteki değişimler fiyat hareketlerini belirleyecek eğer talep fazla olursa fiyatlar yükselecek, eğer arz talebi aşarsa fiyatlarda düşüş yaşanacaktır.Yine aynı mantığı tersten kuran analizci eğer fiyatlar yükseliyorsa talep mutlaka arzı aşmıştır ve ekonomik veriler olumludur,ya da fiyatlar düşüyorsa arzın talebi aştığı ekonomik verilerinse olumsuz olduğu sonucuna varacaktır.Teknik analizci dolaylı olarak temel verileri incelemiş olacaktır.Hisse senedinde belirleyici veriler(arz ve talep) boğa ve ayı piyasalarını oluştururlar.Boğa piyasası beklentilerin olumlu olduğu ve yükseliş trendinin devam edeceğinin öngörüldüğü durumlardır,ayı piyasaları ise düşüş trendinin görüldüğü satışların ivme kazandığı durumları ifade etmektedir. Boğa yada ayı piyasasında teknik analizde fiyatların düşüş ya da yükseliş nedenleri analizciyi ilgilendirmez.
Sonuç olarak piyasadaki tüm veriler fiyatlara yansır, teknik analizde grafiklerin incelenmesi ve göstergelerin yardımıyla fiyat tahminleri yapılır her fiyat hareketinin nedeni vardır ancak bunların bilinmesinin gerektiği düşünülmez.

Fiyatlar Trendlerle Hareket eder
Fiyat hareketlerinin grafiğe aktarılmasının temel amacı trendleri daha erkenden anlayabilmek ve ona göre işlemler gerçekleştirmektir. Fiyat hareketlerinin takip edilmesi tutarlı kararların alınmasında etkin rol oynayacaktır. Fiyatların yükselen ya da düşen trendde olduğunu saptayabilen yatırımcı ona göre pozisyon alacak ve karını maksimuma çıkarabilecektir.
Geçmiş Kendini Tekrarlar
Teknik analizde fiyat hareketlerinin oluşmasında psikolojinin etkisinden bahsetmiştik, insan düşüncelerinin tekrarlanmasından oluşan trendler ayı ve boğa piyasası terimlerini oluşturmaktadır. Geçmişte oluşan bu piyasa beklentilerinin insan psikolojisiyle tekrar edeceği düşünülmektedir. Geçmiş geleceğin tekrarından ibarettir.

1.1.Teknik analiz ve Temel analizin Farkları

Teknik analiz, fiyat hareketlerinin incelenmesi üzerinde çalışırken, temel analiz hisse senedinin gerçek değerini belirlemek için fiyatı etkileyebilecek bütün etkenleri inceler. Temel analize göre hisse senedinin fiyatını belirleyen asıl öğe arz ve talebin piyasadaki durumudur. Bu değer hisse senedinin gerçek değerini ifade etmektedir. Her iki analiz yöntemi de fiyatların gideceği yerin tespiti için uğraşmaktadır. İki yöntem arasındaki fark temel analizci piyasa hareketlerinin nedenlerini incelerken, teknik analizcinin bu hareketlerin sonuçlarını incelemesidir. Teknik analize göre nedenlerden çok sonuçlar önemlidir. Teknik analizci fiyat her şeyi hesaba katar varsayımından yola çıkarak tüm verileri inceleme gereği görmez, zaten fiyatlar sayesinde bu verilerden haberdardır.
Genelde grafik ve verilerin birbirleriyle çelişmeleri yöntemler arasındaki farkın anlaşılmasına yardımcı olmaktadır. Temel analiz piyasanın ne yapacağını tahminde teknik analize göre zayıftır çünkü piyasada fiyat verilerin önünde yürüme eğilimindedir. Piyasada yansımış veriler önceden hareketini yapmış ve fiyatlara etki etmiştir. Piyasa şuan bilinmeyen verilerle şekillenme aşamasındadır. Bu farkları saydıktan sonra temel ve teknik olarak bir analiz yöntemi belirleyeceksek bu temel analizi de içinde barındıran teknik analiz olacaktır. Piyasada temel analiz sadece verilerin yorumlarına bakılarak trendleri belirlememize yardımcı olur teknik analiz ise fiyat hareketlerini bire bir kapsamaktadır. En sağlıklı yöntem temel veriler baz alınarak teknik analiz ile oluşturulan analizdir.

İkinci Bölüm: Grafiklere Giriş
Piyasalarda neler olup bittiğini görmekte kullanılan en önemli araçtır. Tüm yatırımcıların kullandığı piyasa hareketlerini görüntülere yansıtan grafiklerdir. Piyasada arz ve talebin buluşmasıyla oluşan fiyatların ve insan psikolojisinin yansımasını grafiklerde bulmak mümkündür. Grafikleri üç grupta incelemek daha açıklayıcı olacaktır.
Çizgi Grafikleri
Çubuk Grafikleri
Mum Grafikleri

2.1.Çizgi Grafikleri

Çizildikleri senedin ya da paritenin sadece kapanış noktalarını göstermektedir. Dalgalanmaları göstermediğinden kısa vadeli piyasalarda yetersiz kalmaktadır. Uzun vadeli piyasa analizlerinde trend belirlemekte kullanılmaktadır.

2.2.Çubuk Grafikleri

Teknik analiz de en çok bilinen ve on çok kullanılan grafik türüdür. Belirli zaman dilimi içerisinde senedin açılış, kapanış, en düşük ve en yüksek değerlerinin gösterilmesi bu grafiğin çok tercih edilmesinin nedenidir. Dikey çubuğun üst noktası fiyatın en tepe noktasını, dikey çubuğun en alt kısmı ise fiyatın en düşük olduğu yeri göstermektedir.Kapanış fiyatı sağa doğru uzanan kısa çizgi,sola doğru uzanan yatay çizgi ise açılış fiyatını göstermektedir.

Çubuğun boyunun uzaması dalgalanmanın yüksek olduğunu anlamamızı sağlarken, çubuk boyunun kısalması dalgalanmanın az olduğunu ifade etmektedir. Grafikteki çubuk boylarının kısalıp azalması volatilite olarak adlandırılmaktadır.

2.3.Mum Grafikleri

Mum grafikleri belirli zamandaki fiyat hareketlerini gösterirler. Piyasada kullanım gerekçeleri, açılış, kapanış, taban, tavan değerlerinin gösteriyor olmasıdır. Günün açılış ve kapanışının belirli olmadığı forex piyasalarında bu açılış ve kapanış ibareleri belirli saatler kullanılarak ayarlanmaktadır. Bazı analizcilere göre de mum grafiklerinin diğer grafiklere göre tercih sebebi mum grafiklerinin çubuk grafiklerde olduğu gibi sadece açılış, kapanış, tavan, taban fiyatlarının gösterilmesinden öte bu fiyat verileri arasında mantıklı bağ kurmaya çalışmasıdır. Mum grafikleri daha çok kısa vadeli analizlerin yapıldığı forex piyasaları için uygundur. Açılış ve kapanış fiyatı arasındaki fark, mumun boyunun uzun ya da kısa olmasını belirler. Bu uzun, kısa, dolu ya da boş mumların yan yana gelmesiyle formasyonlar oluşmaktadır. Mum grafiklerinin oluşturduğu formasyonlardan ileri ki kısımda formasyonlar bölümünü incelerken bahsedeceğiz. Mumların piyasa hakkında haber verici niteliği vardır, veriler arasında mantıklı bağ kurmak oluşan formasyonlar sayesinde olmaktadır. Piyasada olup biteni anlamak için bakılması gereken göstergeler arasında mum grafiklerinin yeri önemlidir. Mum gövdeleri çok kısa olduğunda açılış ve kapanış fiyatları arasında çok fark olmamış, piyasada alıcı ve satıcılar pek işlem yapmamıştır. Böyle durumlarda piyasa sakin bir seyir izlemiş denilebilir. Piyasanın da nasıl bir seyir izlediği destek ve direnç noktalarından anlaşılmaktadır.

Üçüncü Bölüm: Destek ve Dirençler

Fiyat hareketlerinin yön değiştirmelerinin tespiti konusunda ve bu hareketlerin zamanlamasının öngörülmesinde destek ve direnç noktalarının önemi büyüktür. Teknik analizde önemli olan bu destek ve dirençlerin kırılma noktalarının tespitidir.
Destek seviyesi, düşmekte olan fiyatların belirli bir konumda dengelenerek daha aşağılara inmemesi o konumda tekrar taleple buluşmasını ifade etmektedir. Piyasada destek seviyesi deyince akla fiyatların o seviyede taleple karşılanması ve aşağılara inmemesi gelmektedir ancak bazı durumlarda desteğin kırılmasıyla birlikte fiyatların, aşırı satışlarla daha da düşebilme durumu vardır. Bu şekilde yatırımcılar uzun pozisyonlarını bozup kısa pozisyon almak ya da elindekini satıp nakitte kalmak tercihine yöneleceklerdir.
Grafiklerde bu destek ve dirençleri saptarken çeşitli formasyonlardan, göstergelerden yararlanmakta mümkündür. Destek ve dirençlerin bulunmasından sonra teyit beklemeden alım ya da satım yapmakta pek akıllıca olmayacaktır, çünkü ünlü ‘trader’ larında dediği gibi kırılamayacak destek ya da direnç yoktur. Desteğin kırılması fiyatları satış baskısının oluşması sebebiyle daha da aşağılara çekecektir. Benzer şekilde direnç kırıldığı zaman fiyatlar belli bir ivme kazanarak yükselme eğilimini devam ettirecektir. Bu yukarı fırlamanın ya da aşağı sarkmaların nedeni stop emirleridir. Destek, direnç ne kadar güçlü olursa stop seviyesi de o kadar güçlü olacağı için piyasada bazen güçlü kurumsal şirketlerin güçlü direnç ya da destek seviyelerine müdahalede bulundukları bilinmektedir. Bu sebeptendir ki bir pozisyon alırken ya da pozisyonu kapatırken tecrübeli yatırımcı teyit bekler.
Destek ve dirençlerde dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta iki kez gerçekleşmiş durumun üçüncü seferde kırılma olasılığının yüksek olduğudur. Analiz edilen dönemin belirlenerek bu riskin ortadan kaldırılmasına dikkat edilmelidir. Eğer bu gibi bir durum söz konusu ise pozisyondan kaçınılmalıdır. Uzun dönemdeki destek ve dirençler orta ve kısa vadedeki destek dirençlerden daha güçlüdür ancak uzun vadedeki tepkilerin kısa vadeli tepkilere göre daha sert olacağı da unutulmamalıdır.
Destek ve direnç kırılmalarının gerçek beklentiye dayanıp dayanmadığının anlamanın en iyi yolu işlem hacimlerinin takip edilmesidir. Yalancı kırılma dediğimiz durumu anlamamız bu işlem hacimlerinin seyrine bağlıdır.
Destek ve direnç seviyesi kırılma aşamasında işlem hacmi artıyorsa ve yatırımcı tereddüdü sırasında işlem hacmi azalıyorsa bu yeni beklentilerin güçlü olduğunu ifade eder. Eski fiyatlara dönüş olmaz ve bu yeni bir trendin başladığını göstermektedir. Ancak destek ya da direnç noktasının kırılması az bir hacimle gerçekleşiyor ve yatırımcı tereddüdü dediğimiz zamanda işlem hacmi artıyorsa beklentilerin iyi olmadığı anlamına gelir ve yakın zamanda eski fiyatlara dönüleceğinin sinyali alınmış olur. Kırılmış bir destek yeni trend oluşumuyla direnç konumuna gelirken kırılan bir direnç ise artık yeni trendin desteği olacaktır.

Dördüncü Bölüm: Trendler

Modern teknik analizin kurucusu olan Charles Dow “fiyatlar arz ve talebe bağlı oluşurlar fakat bu fiyat hareketlerinin oluşumu rastlantısal değildir” demiştir. Fiyat hareketlerinin belirli bir yönü olduğunu saptamış ve trend kavramını literatüre katmıştır. Kullandığı mantık gayet düz mantıktır. Trendin yönünü saptamak ve ona göre yatırımlar yapmaktır. Trendleri alçalan ve yükselen trend olarak ayırmaktadır. Alçalan trend iki ya da daha fazla tepe noktanın birleşmesiyle oluşan aşağı yönlü çizgiyken, yükselen trend iki ya da daha fazla dip noktanın birleştirilmesiyle oluşan yukarı çıkış yönlü doğrudur.
Trendler belirlenirken endeksin yönü de önemlidir. Yükselen trend de bir hissenin endeksin düşüşte olması sebebiyle düşmesi mümkündür. Piyasada bir trend oluşmuşsa o trend kırılana kadar, oluşan seyrin devam edeceği düşüncesi hakim olur.Trendin yararı yatırımcıya piyasanın doğru tarafında durma imkanı vermesidir.Trend yatırımcıya ne zaman alıp ne zaman satması gerektiği konusunda da yardımcı olan önemli bir göstergedir.
Bir trend çizgisi ne kadar çok dip ve ya tepe noktasından geçerse piyasanın tersine dönme ihtimali o kadar fazlalaşır. Eğilim çizgileri çizilirken tepe ya da dip noktaların biraz üzerinde ve ya biraz altında kalması olağan bir durumdur. Piyasada farklı yatırımcıların aynı grafik üzerinde farklı trendler çizmeleri gayet doğaldır. Bu sebepledir ki “trend çizmek incelikleri görmek bir sanattır” denir.
Fiyat destek ya da direnci gördüğünde olması muhtemel iki olay vardır. Birincisi desteği ya da direnci kıracak ikincisi ise fiyat hareketlenmesi destek ya da dirence dayanamayıp ters yönde seyrine devam edecektir. Grafiğin trende yaklaşması, destek konumuna gelmesi yatırımcı için iyi bir pozisyon alma durumu doğuracaktır. Grafik destekten tekrar dirence yönelip yükselişe geçeceğinden alınan pozisyondan kar sağlanacaktır. Grafiklerde bu gibi pozisyonların yakalanması incelenen hissenin ya da endeksin vadesine göre değişiklik gösterebilmektedir. Charles Dow un üç gruba ayırdığı trendler uzun, orta ve kısa vadeden oluşmaktadır.
4.1.Uzun Vadeli Trend

Bir yıl veya birkaç yıl arasındaki süreyi kapsayan eğilim çizgileridir. Uzun dönemli trendler piyasanın okunmasında önemli yer tutmaktadırlar. Piyasada ya da o dönemde ülkede olmuş ekonomik olayların değerlendirilmesi eğilim çizgileri sayesinde kolaylık kazanmaktadır. Ülkenin refah durumu ya da yaşadığı kriz halleri bu eğilimlere de görülebilmektedir. Ana trend olarak ta isimlendirilen uzun vadeli eğilim çizgilerinde bir çok yatırımcı ve şirketten bahsedilirken kitle tarzı hareketlerin oluşması muhtemeldir. Uzun eğilim çizgilerinde yükseliş trendi her zaman daha uzun sürer. Buna insanların kazanma isteklerinin daha fazla olması ve sürekli yükseliş beklentisi içerisinde olmaları neden oluyor diyebiliriz. Uzun dönemli eğrilerde yatay trend hareketlerine rastlamakta olağan bir durumdur. Yatay trend hareketlerinin nedeni fiyatların kendine yön bulma çabasıdır. Belirli bir süre bu seyir izlendikten sonra sert hareketlerin oluşması söz konusudur. Yatay trendin oluşması yakın zamanda yeni trendin oluşabileceğinin sinyalini vermektedir.

4.2.Orta Vadeli Trend

Uzun vadeli trendler oluşurken fiyatlar bazen oluşan uzun vadeli eğilim çizgileri tersine hareket ederler. Bu duruma daha çok dalgalanma denir ancak fiyat hareketlerinin kendince bir seyir izlemesi ve birkaç ay sürmesi onların orta vadeli trend olarak adlandırılmasına neden olur. Orta vadeli düşüş trendlerinin oluşması uzun vadeli eğilim çizgisinin yükseliş hızının artmasına bağlanabilir. Fiyatların hızlı yükselmesi karı realize etmek için uygun bir pozisyon olduğundan satışlar olur ve düzeltme meydana gelir, fiyatlar düşünce trend tekrar eski talebine kavuşur ve olağan seyrini izler.

4.3.Kısa vadeli Trend

Uzun vade ve orta vadeye göre yanılma payının daha yüksek olduğu eğilim çizgisidir. Bir gün ile üç hafta arasında meydana gelen fiyat hareketlerini ifade eden çizgilerdir. Kısa vadeli trendin yanıltıcı olmasının nedeni anlık gelişmelerden daha çok etkileniyor olmasıdır. Günlük kısa vadeden daha kısa olarak bir hissenin 240 dakikalık 120 dakikalık 60, 30, 15, 5 hatta 1 dakikalık grafiklerini bile incelemek geliştirilen yazılımlarla mümkün kılınmıştır.

Beşinci Bölüm: Formasyonlar

Piyasada fiyat hareketlerinin trend halinde olduğu durumlarda oluşması söz konusudur. Piyasanın yapısı itibariyle fiyatların her türlü veriden etkilenmesi durumu zaman zaman trendlerin değişmesine neden olmaktadır. Trendlerin düzgün bir seyir izlemelerini beklemek hata olacaktır. Bu değişimler neticesinde çeşitli şekiller oluşmaktadır. Bu şekiller fiyatların değişmekte olduğunu ifade eden trend değişim formasyonlarıdır. Değişim formasyonları yükselişte olan trendin alçalışa, alçalışta olan trendin ise yükselişe geçme durumunun belirlenmesinde yatırımcıya yardımcı olmaktadır. Devam formasyonları ise süre gelen trendin o yönde ilerleyeceğini ifade etmektedir.
Formasyonların oluşmasının en önemli sebebi yatırımcıların benzer durumlarda aynı kararları vermelerdir. Geçmişteki hataların tekrarlanması çoğunluğa uyulması formasyon oluşturan etkenlerdir. Oluşan formasyonların geneli güvenilirken teyit edilmesi gereken formasyonlarda vardır. Formasyon oluşumunda işlem hacimlerinin takip edilmesi yatırımcıya yarar sağlayacaktır. Formasyonun uzun ya da orta vadeli trendde meydana gelmiş olması da önemli bir durumdur. Oluşum süresi uzun süren formasyonlar sert iniş ya da sert çıkışları beraberinde getirecektir. Formasyonları iki başlık altında incelemek konunun daha açıklayıcı olmasını sağlayacaktır.

5.1.Trend Değişim Formasyonları

Trendin sonunda oluşan bu formasyonlar trend dönüşünün sinyallerini verir. Trendin dönmesiyle birlikte formasyon sona erer. Formasyonun oluşum süresi fiyatlarda oluşacak değişimi de etkiler. Her görülen iniş, çıkış ya da dönüş hareketi formasyon demek olmadığı gibi oluşan her formasyonunda yatırım kararı olduğu kesin değildir. Trend değişim formasyonlarının güvenilir ve piyasada sık rastlananlarını hisse senetleri üzerinde incelemek konuyu daha rahat anlaşılır hale getirecektir.

5.1.1.Omuz Baş Omuz Formasyonu

Teknik analizde sık karşılaşılan ve güvenilirliği yüksek olan bir formasyondur. Orta ya da uzun vadeli yükselen trendin sonunda meydana gelip trendin döneceğini ifade eden formasyondur. Omuz baş omuz formasyonunun oluşum aşaması piyasaya giren ya da ilgili trendin kâğıdına yatırım yapan yeni yatırımcıların fiyatları yükseltmesiyle başlar. Sol omuz başlangıcı dediğimiz bu harekette işlem hacmindeki artışlar çok önemlidir. Sol omuzun oluşumunu tamamlamasıyla fiyatlarda bir gerileme olmuştur. Bu gerilemeden sonra alıcılar artık daha isteklidir ancak baş kısım oluşurken sol omuz pozisyonundaki işlem hacmi kadar bir hacim söz konusu değildir. İşlem hacmi baş oluşumunda kısmen azalacaktır sol omuzu geçen bu yükselişten sonra tekrar düşüş yaşanacak sol omuz seviyesinden aşağıda bir durulma olacaktır. Tepki yükselişinin ardından sağ omuz oluşacak ancak hacmi az olan bu tepki trendi kurtaramayacaktır. Sol, sağ ve baş noktalarının dipleri birleştirildiğinde oluşan çizgi boyun çizgisidir. Yine yanlış olarak boyun çizgisi destek alınır ancak bu çizgi omuz baş omuz formasyonunda aşağı kırılır. Baş kısmının tepe noktasından boyun çizgisine indirilen doğru boyu boyun çizgisinin aşağısına eklenerek düşüş hareketi hesaplanır. Bu düşüş hareketi kesin doğru olmamakla birlikte güvenilirlik payı yüksektir. Artık yükselen trend sona ermiş piyasada düşüş trendine geçilmiştir.

5.1.2.Ters Omuz Baş Omuz Formasyon

Omuz Baş omuz formasyonu yükselen trendin sonunda oluşurken, omuz baş omuzun tam tersi şekli ifade eder. Ters omuz baş omuz formasyonu düşüş trendinin sonunda oluşmaktadır. Omuz baş omuz ve ters omuz baş omuz sık rastlanılan önemli dönüşüm formasyonlarındandır. Oluşumunda üç dip nokta görülmektedir. Omuz baş omuza göre daha uzun bir tamamlanma süreci vardır. Uzayan oluşum süresi neticesinde oluşacak tepkilerinde sert olması söz konusudur. Yatırımcının dikkat etmesi gerekecek teyit yine hacim hareketlenmeleri olmalıdır. Ters omuz baş omuzun oluşumu fiyatların hızla düşmesi bir süre sonra durması ve artış göstermesi ile başlar. Bu durum sol omuzun başlangıcı demektir. Sol omuz oluşurken işlem hacmi azalır daha sonra fiyatlar artar ve piyasada canlanma olur. Hacimdeki artışla beraber baş kısım oluşur. Fiyatlar tekrar yükselerek başın oluşumunu tamamlar. Fiyatlar son olarak düşüşe geçer ancak başın en düşük seviyelerine ulaşamaz. Dip noktalarından çizilen çizgi ile boyun çizgisi bulunarak hedef fiyat değeri belirmesi yapılır. Burada sağ omuz oluşurken hacmin artması teyidin oluşması anlamına gelir ve kırılma gerçekleşmiştir. Trend artık yön değiştirmiştir. İşlem hacmi ciddi derecede sol omuz ve baş oluşurkenki seviyeleri aşmamışsa formasyon gerçekleşmeyecek demektir. Formasyon oluşup boyun çizgisi kırıldıktan sonra oluşan geri dönüş çabası sonuç vermeyecek ve trend yeni yönünde seyrini izleyecektir. Oluşan bu çaba hareketi yatırımcı için son alım seviyesi olarak değerlendirilecektir.

5.1.3.İkili Tepe Formasyonu

İkili tepe formasyonu yükseliş trendlerinin sonunda görülür. M harfine benzer, bu formasyonda hızlı fiyat yükselişinden sonra düzeltme gelir oluşan bu yükselişte hacim yüksektir. Düzeltme ile birlikte işlem miktarı azalır ikinci yükselişteki alımlarda işlem hacminin daha da düştüğü gözlenir. İki tepeninde aynı seviyede oluştuğu görülür. Sonraki düzeltme hareketinde ilk arada oluşan desteğin kırılmasıyla formasyon tamamlanmış olur ve trend yön değiştirir. Diğer formasyonlarla karıştırılmaması için M harfinde oluşan iki tepe arasındaki farkın çok olmamasına dikkat edilmelidir. Formasyonda düşüş hedefinin belirlenmesi oluşan tepelerin boyuyla ilgili hesaplamayla bulunmaktadır. Oluşumu uzun süren formasyonlardaki tepkilerin sert olacağının unutulması gerekmektedir. İkili tepe formasyonlarının bir ay ya da daha uzun sürede oluştuğu düşünüldüğünde başka formasyonlarla karıştırılmaması halinde başarılı yorumlara,doğru karar alınımına imkan verdiği göz önünde bulundurulmalıdır.

5.1.4.İkili Dip Formasyonu

İkili tepe formasyonunun tersi niteliğinde olan ikili dip formasyonu W harfine benzemektedir. Oluşum süresi açısından da ikili tepe formasyonuyla eş değer olan ikili dip formasyonu bir aydan fazla sürmektedir. Kısa vade düşünüldüğünde de cazip fırsatlara imkân veren ikili dip formasyonunda ilk dipten alıp düzeltme geldiğinde satmakta yatırımcıya kısa zamanlı karlar sağlayacaktır. İkili dip formasyonu düşüş trendinin sonunda görülürken işlem miktarı ilk dip geldiğinde yüksektir. Dipten sonraki düzeltmede bu miktarda biraz azalma olur. İkinci dipten sonra işlem hacmi artar ve fiyatlar yükselir. Birinci desteğin kırılmasıyla formasyon oluşumunu tamamlar ve trend artık yükseliş hareketine geçmiştir. Uzun zamanlı oluşumu sebebiyle güvenilirliği yüksektir.

5.1.5.Üçlü Tepe ve Üçlü Dip Formasyonu

İkili dip ya da ikili tepe oluşurken piyasada çok görülmemekle beraber sonradan trend yönünde son bir hareket üçlü tepe ve dip formasyonlarının oluşmasına neden olmaktadır. İkili tepe oluştuğunda tam kırılma geldiği düşünülürken aynı seviyede bir tepe oluşumu daha olabilir. Üçlü dip ve tepenin oluştuğu durumlarda piyasa formasyonun süresine bağlı olarak yatay bir seyir izleyebilir.
Üç tepe ve üç dip olması nedeniyle omuz baş omuz ya da ters omuz baş omuz ile karıştırılabilme ihtimaline dikkat edilmelidir.

5.1.6. V Formasyonları

Dalgalanmanın yüksek olduğu grafiklerde fiyatın hızla aşağı inmesi ya da hızla yukarı çıkmasıyla oluşan formasyonlardır. Diğer formasyonlara göre tespiti zordur ve teknik analizci genelde bu formasyonu belirlemekte geç kalır. Oluşumu itibariyle diğer formasyonlardan da ayrılmaktadır. Kimi formasyonlar aylar alırken V formasyonları aniden oluşabilmektedir. Formasyonun tespitinde önce trendin takip edilmesi önemlidir. Aniden yükselen ya da aniden düşen piyasa sonlarında görülür. Bu piyasalarda çıkış ve inişler ne kadar ani ve sert olursa düşüşler ve yükselişlerde o oranla sert olmaktadır. Çok dik ve hızlı çıkış içersindeki piyasada V formasyonlarının tespiti oldukça zordur. Grafikte destek ve direnç seviyelerinin belirlenemeyişi yükseliş ve düşüşün nerelere kadar olacağının tahmin edilmesi zorlaştırır.

5.2.Fiyat Boşlukları

Fiyat boşluğu demekle anlatılmak istenen o anki piyasada senedin alım ya da satımının olmaması, hiç işlem görmemesi anlatılmaktadır. Fiyat boşlukları genelde derinliği az olan piyasalarda işlem hacminin düşük olduğu senetlerde görülmektedir. Grafiklerde oluşumları her ne kadar az olsa da önemli göstergelerdir. Fiyat boşluklarına uzun vadeli trendlerde rastlamak oldukça zordur. Kısa vadeli durumlarda hatta dakikalık beş dakikalık on beş dakikalık grafiklerde görülmektedir. Uzun vadeli grafiklerde oluştuğu zaman ise gelecek önemli bir hareketin göstergesi konumundadır. Yukarı doğru oluşmuş bir fiyat boşluğu kuvveti, aşağı doğru oluşmuş bir boşlukta zayıflığı ifade etmektedir.Oluşum yerleri ve zamanları açısından fiyat boşluklarını beş şekilde incelemek mümkündür.
5.2.1.Kaçış Boşlukları(Breakaway Gaps)

Kırılma boşlukları olarak ta isimlendirilen bu boşluk hareketinde yeni bir başlangıcın oluştuğu görülmektedir. Kırılma boşluğu yatırımcıya trendin döneceğine dair sinyaller vermektedir. İşlem hacmi ile desteklendiği zaman kararların daha doğru olmasına yardımı olmaktadır. Genellikle sıkışma formasyonları sonrasında oluşur. Kırılma boşluğunun büyüklüğü fiyatların ne kadar hızlı yükseleceği hakkında bilgi verir.

Boşluğun kapanma ihtimalini ise işlem hacmine bakarak bulmak mümkündür. Boşluğun meydana geldiği fiyat seviyesinde işlem hacmi yüksek daha sonradan fiyatlar yükselirken işlem hacmi azalıyorsa boşluğun kapanması ihtimali yüksektir. Fiyatlar boşluktan sonra yükselirken hacim artmışsa boşluğun kısa vade de kapanması zordur.

5.2.2.Ölçüm Boşlukları(Runaway Gaps)
Grafikte ölçüm boşluğunda bahsedebilmek için devam eden bir trendin olması gerekmektedir. Trendlerin ortalarında oluşan ölçüm boşlukları fiyatların ne kadar daha bu yönde gideceğinin tahmini açısından yatırımcıya yardımcı olmaktadır. Bir dip hareketinin başladığı noktada boşluk hareketinin olduğu mesafeye kadar çizilen ölçüm çizgisi yine boşluktan sonra başlayan fiyat hareketi sıfır alınarak çizilir ve fiyatların çizilen uzunluk kadar yükselmesi beklenir. Ölçüm boşlukları kısa sürede kapanmayacağı gibi işlem hacmi ile desteklenen boşlukların trendlerin devamını teyit etmesi söz konusudur. Belirli bir trend içinde birden fazla boşluk oluşabilir, seri ölçüm boşlukları olarak adlandırılan bu boşluklar kendinden sonra gelecek olan fiyat hareketlerinin boyutunu ölçmekte kullanılır.

5.2.3.Tükeniş Boşlukları(Exahusting Gaps)

Trendlerin sonunda oluşan bu boşlukta verilen sinyal trendin gücünü kaybettiği dönüş aşamasına girildiğidir. Kopma-kaçış boşlukları bir hareketin başladığını, ölçüm boşlukları hareketin ne kadar devam edeceğini anlatırken, tükeniş boşlukları fiyat hareketlerinin sona ereceğini anlatmaktadır. Oluşumları açısından ölçüm boşlukları ile aynı gibi görünen tükeniş boşluklarını ayırt etmek için teyit beklemek gerekmektedir. Tükeniş boşluklarında işlem hacmi çok yüksektir ancak bu fiyatlara düşüş olarak yansır. Alım ve satımlar artarken fiyatlar kendine yeni yön arayışındadır. Boşluğun kapanması ile trend sona erer ve yeni trend başlar. Ölçüm boşlukları ve tükeniş boşluklarını ayırt etmenin yolu işlem hacimlerine bakmak olacaktır ayrıca ölçüm boşluklarında boşluk hareketi trend yönünde olurken tükeniş boşluklarında hareket trendin tersi yönündedir.

5.2.4.Olağan Boşluklar(Comma Gaps)

Olağan boşluklar fiyat boşlukları arasında önemi az olan şekiller arasındadır. Alıcı ve satıcıların piyasaya hakim olma isteklerinin çakışması sonucu oluşan bu boşluk trendde dönüş hareketinden ziyade devam niteliğindedir. Oluşumları da çok formasyon içerisinde olmaktadır. Hisse senedinde ya da paritede oluşan boşlukların gelecek hakkında tahmin şansı vermediği görülmektedir. Olağan boşlukların en sık görüldüğü yerler alım satımların yoğun olarak gerçekleştiği yerlerdir. Olağan boşluklarda birkaç günlük seyirden sonra kapanış hareketlerinin oluştuğu görülmektedir.

5.2.5.Ada Dönüşler(Island Reversal)

Ada dönüşleri orta ve uzun vadeli piyasalarda görülmektedir. Oluşumu tükeniş boşluğu sonrasına denk gelmektedir. Tükeniş boşluğundan sonra birkaç hareketlik sıkışma alanı oluşturup daha sonra ilk boşluktan önceki fiyata geri dönmesi sonucu oluşmaktadır. Ada dönüşleri trendin değişimine yorumlanabilmektedir. Özellikle uzun vadeli trendlerde güvenilirliği yüksektir.

5.3.Sıkışma Formasyonları

Sıkışma formasyonlarının oluşma sebebi güçlenen destek ve direnç seviyeleridir. Oluşan destek ve direnç seviyeleri arasında sıkışan fiyat hareketlerinin tepkileri de sert olmaktadır. Formasyonların tamamlanması ile düşüş ve yükseliş hareketlerinin sertliği formasyon öncesi oluşan sıkışmanın boyutu ile doğrudan ilişkilidir. Sıkışma formasyonlarıyla ilgili olarak hemen her kaynakta bahsedilen fizik kuralıyla açıklamak daha öğretici olacaktır. Fay hatlarında enerjinin sıkışması sonucu oluşan depremlerin ne denli etkili olacağı konusu sıkışma formasyonlarından sonraki fiyat hareketlerini anlamakta yardımcı olacaktır. Arz ve talebin bozulan dengesi alım satım konusunda muamma yaratırken insanların psikolojik olarak hareketlenmesine neden olur. Çoğunluğun yaptığını yapma eğilimi doğar ve sert düşüş ya da yükselişler yaşanır. Sıkışma formasyonları üç grupta incelenmektedir.

5.3.1.Üçgen Formasyonları

Formasyonların üçgene benzer şekiller oluşturması olarak ifade edilmektedir. Trend içinde oluştuğu sürede, trendin yavaşladığını, yönüne devam edeceğini ya da dönüş yapabileceğini ifade eden formasyonlardır. O yüzden üçgen formasyonları incelenirken devam ve dönüş olarak tahlil edilmesi gerekmektedir. Yapıları itibariyle birebir üçgene benzemese de üçgeni andırması sebebiyle formasyona üçgen formasyonu ismi verilmiştir. Üçgen formasyonlarını simetrik, alçalan, yükselen olarak incelemek konuyu daha anlaşılır kılacaktır.

5.3.1.1.Simetrik Üçgen Formasyonu

Yükseliş seviyesinin bir önceki fiyat seviyesinden az ve düşüş seviyesinin bir önceki dipten fazla olması sonucu oluşan formasyondur. Simetrik formasyonlarda fiyatların gideceği yeri saptamak kolay değildir. Yükseliş ve düşüş trendlerinin sonlarında trendin dönüşünü, fiyat hareketlerinde aşağı yukarı salınımlarda trendin devamını ifade etmektedir.
Yükseliş ve düşüş trendlerinin sonlarında fiyatların bir noktada durması ve ters yönde hareket etmesi durumda formasyon başlar. Sonrasında fiyatlarda birbirini seyreden dalgalanmalar olur burada önemli olan her üst dalganın bir önceki dalgalanmadan aşağıda olması ve her alt dalganın bir öncekinden yukarda oluşmasıdır. Oluşan bu şeklin ortasından çizilen çizgi simetrik üçgen şeklinde olduğu için formasyona bu isim verilmiştir. Trendin yönünün değişmesi formasyonun tamamlandığını anlatmaktadır. Simetrik üçgen oluşurken işlem hacminde sonlara doğru bir azalma olması gerekmektedir. İşlem hacmiyle desteklenen kırılış trend dönüşümünün teyididir. Fiyat hareketinin işlem hacmiyle desteklenmemesi ise trendin yönünü bulamamasına neden olacaktır. Az hacimle oluşan kırılmaya şüphe ile yaklaşılıp bir kaç gün beklemek gerekecektir. Bu süre içerisinde fiyat beklenilen seviyelere gelirse oluşum teyit almış demektir.

5.3.1.2.Alçalan Üçgen

Alçalan üçgen formasyonları yükseliş trendlerinin sonlarında düşüş hareketi başlatırken, düşüş trendlerinin ortalarında devam formasyonu olarak görülmektedirler. Alçalan üçgen formasyonlarında düşüşlerdeki dip noktaları düz bir çizgi oluşturur. Tepe noktalarında ise her yeni yükseliş hareketi kendinden önceki hareketin tepesinden düşük olarak gerçekleşmektedir. Bu şekilde oluşan alçalan üçgen formasyonunda işlem hacmi genelde azdır. Fiyat düşüşlerindeki hacim artışı dikkat çekerken formasyonun oluşumunun sonlarında görülen işlem hacmini azlığı önemli bir göstergedir.
Alçalan üçgen formasyonunda kırılması durumda yani hareketin nerelere gelebileceğini öngörmek için üçgenin yukarı kısmında oluşmuş aşağı trend gösteren yerin sol ucu, altta destek kısmında oluşan düz çizginin soluna getirilerek aynı paralel çizgi oluşturulur ve yeni fiyatların nerede destek bulacağı tahmini yapılabilir.

5.3.1.3.Yükselen Üçgen

Yükselen üçgen formasyonları düşüş trendlerinin sonlarında dönüş formasyonu olarak, yükseliş trendlerinin ortalarında ise devam formasyonu olarak karşımıza çıkmaktadır. Formasyonda yükselen fiyat hareketleri tepe noktalarında bir çizgi oluşturur ve o çizgide devam eder ancak düşüş hareketlerinde oluşan dipler kendinden önceki dipten yukarı seviyededir. Zirvedeki direnç kırılamıyorken, düşüşteki zayıflama formasyona önem katmaktadır. Bu düşüş hareketlerindeki zayıflama alıcıların arttığı anlamına gelmektedir. Yükselen üçgen formasyonunda formasyon tabanı grafiğin soluna bakmaktadır. Formasyonda fiyat artışlarında hacim artışı, fiyat düşüşünde ise hacim azalışı görülmektedir. Formasyonun tamamlanmasına yakın hacimdeki azalış dikkat çekicidir. Oluşacak bir kırılmada fiyat hedefi belirlemek için diplerden çizilen sağa yükseliş trendinin sağ ucundan tepede meydana gelmiş direncin sol ucuna o trendin paralellinin çizilmesi yeterlidir. Hacimle beraber kırılma olduktan sonra formasyon tamamlanmıştır. Yükselen üçgen formasyonu genelde yükselen trend meydana getirir.

5.3.2.Takoz Formasyonları

Sıkışma formasyonları arasında simetrik üçgen formasyonuna benzeyen, tepe ve dipten çizilen çizgilerin aynı yönde olduğu formasyondur. Simetrik üçgen formasyonu yatay seyirdeyken takoz formasyonlarının bir yönü vardır. Trend de görüldüğü yer itibariyle kimi zaman devam kimi zaman dönüş niteliği taşımaktadır. Takoz formasyonları yükselen ve düşen olarak ikiye ayrılmaktadır.

5.3.2.1.Yükselen Takoz

Yükselen trendlerde fiyatların düşeceğine dair önemli sinyal niteliğindedir. Fiyatların formasyon oluşum sürecinde yükselmesi söz konusu iken alıcıların yükselişin devamını düşünerek piyasaya girmesi sonucu yüksek fiyatlar oluşmaktadır. Ancak fiyatlar yükselirken hacmi azalmaktadır. Hacim zayıflığı alıcıların güç kaybetmesi anlamına gelir ve satışlar başlar. Yükselen takoz formasyonunun alt çizgisi kırıldığında formasyon tamamlanır ve hızlı düşüşler yaşanır. Yükselen takoz formasyonu normal trend yükselişleriyle karıştırılmamalıdır. Normal yükseliş ve yükselen takoz formasyonunu ayırt etmenin yolu işlem hacimlerinin incelenmesiyle mümkündür.

5.3.2.2.Alçalan Takoz

Yükselen takozun tam tersi durumunda olup yükseliş trendinde düzeltme hareketi konumundadır. Satıcıların oluşmuş fiyattan ellerindeki senetleri satmaları ve bazı satıcıların hala yükseliş beklemesi sonucu işlem hacmindeki belirgin bir düşüşle oluşur. Kısa zaman aralığında düşüş trendi oluşur başlayacak ralli öncesinde çok iyi bir alım fırsatıdır. Bu formasyonda satıcıların yükselecek beklentisi ile hisse senetlerini satmaması karlarını artıracakken, piyasada fiyatların kıramayacağı noktanın da olmadığı unutulmamalıdır. Yatırımcı için önemli olan alçalan takoz formasyonu oluşurken düşüş trendi başlıyor korkusundan bağımsız kararların alınabilmesidir.

5.4.Trend Devam Formasyonları

Piyasada fiyatların olağan eğiliminin sürdüğü anda o anki fiyat salınımlarına karşıt yönde ya da fiyat hareketleriyle paralel ancak dinlenme niteliğindeki oluşumlardır. Trendde oluşum süreleri bir ile üç hafta arasında olup, trendin dinlenip güç topladığı hareketler olarak yorumlanmaktadır. Trend devam formasyonlarının tespit edilmesi oldukça güçtür ve kendilerinden sonraki oluşumlar sert yukarı ya da sert aşağı şeklinde olmaktadır.
5.4.1.Bayrak ve Flama Formasyonları
5.4.1.1.Bayrak Formasyonu

Yükseliş ve düşüş trendlerinde fiyatların sıkıştığı yerlerde görülürken devam formasyonu niteliğindedir. Bir hafta ile üç hafta arasında oluşum süreleri vardır. Trendlerin ortalarında görülürken bir dinlenme hareketi olarak yorumlanabilmektedirler. Trendin hız kaybettiği ancak sonradan kalan hareketine devam edeceği düşünülür. Şeklinin bayrağa benzemesi nedeniyle böyle isimlendirilmiştir. Bayrak formasyonunda diğer formasyonlarda olduğu gibi işlem hacminde belirli düşüşler olmaktadır. Yükseliş trendinde kırılmadan sonra hacimde artış olurken fiyatlarda ciddi düşüşler görülmektedir. Formasyonlar arasında güvenilirliği yüksektir. Formasyon başlarken görülen sap kısmının formasyonun bitiş noktasına paralel çizilmesi ile hedef fiyat tahmin edilmektedir.

5.4.1.2.Flama Formasyonu

Şekil itibariyle flamaya benzeyen bu formasyon bayrak formasyonuyla aynı oluşum süreci göstermektedir. Aralarındaki fark bayrak formasyonunda paralelkenar şekli varken, flama formasyonu flamayı andıran bir görüntüye sahiptir. Flama formasyonunun asıl önemli farkı formasyon öncesinde sert bir hareketin oluşmasıdır. Oluşan bu hareket flama sapına benzetilmektedir. Oluşum süresi üç haftayı geçmeyen flama formasyonunda tamamlanma süresi bitene kadar işlem hacmindeki azalma dikkat çekmektedir. Formasyonun tamamlanmasıyla birlikte oluşacak yeni hareket hacim artışı getirecektir ayrıca formasyon bitimi ile oluşacak hareket formasyon öncesinde oluşan hareketle aynı uzunlukta olacaktır.

İki Formasyonun Benzer özellikleri

Her iki formasyonda piyasada sık görülür ve güvenilirliği yüksektir.
Genelde iki formasyonda yükselecek hacimle birlikte grafikte hemen hemen düz bir hareketin sonucunda ortaya çıkar.
Bayrak ve flama formasyonları konum olarak trendlerin ortalarında görülürler.
Hızlı düşüş ve yükselişlerde piyasaya nefes aldırma niteliğindedirler.
Oluşumların başlaması işlem hacimlerini düşürür ve senet piyasada genelde bir hafta ile üç hafta arası durgunluk yaşar.
Kırılmanın gelmesiyle birlikte işlem hacminin yükselmesi gözlenir ve trend yoluna devam eder.
Bayrak ve flama formasyonu düşüş trendlerinde görüldükleri takdirde oluşumları daha kısa sürmektedir.

5.5.Mum Grafik Formasyonları

Piyasada çizgi ve çubuk grafiklerinin daha çok kullanılması nedeniyle kendi içinde eğilimi ve belirli şekli olan formasyonlardan bahsettik. Bu formasyonların yanı sıra teknik analizde mum grafiklerinin oluşturduğu formasyonlarda zaman zaman yararlı olmaktadır.

Mum grafiklerine öncelikli bilinmesi gereken siyah ve beyaz mumların ne anlama geldikleridir. Mumun farklı iki renkten oluşmasını nedeni fiyat hareketinin düşüş ve yükseliş olarak ayrılmasıdır. Beyaz mum kapanış fiyatının açılış fiyatından yukarda olduğunu anlatırken, siyah mum açılış fiyatının kapanış fiyatından daha yukarda olmasını ifade etmektedir. Siyah mumlar piyasada o gün düşüş, beyaz mumlar ise o gün yükseliş olduğunu görmeye yardımcı olmaktadırlar. İşte bu mumların ikili, üçlü ya da dörtlü bir araya gelmesi piyasada mum grafik formasyonlarını oluşturmaktadır. Değişik isimleri olan bu formasyonlarda amaç fiyat hareketlerinin yönünü önceden tespit etmektir. Doji, harami, karga, göktaşı, karabulut gibi isimleri olan formasyonlar birkaç mumun yan yana gelmesi ile oluşmaktadır. Mum grafik formasyonlarının yukarı ve aşağı dönüş formasyonları olarak ayırmak mümkündür.

5.5.1.Yukarı Dönüş Sinyali Veren Formasyonlar
5.5.1.1.Doji Sabah Yıldızı

Üç mumdan oluşan bu formasyon çok sık görülmektedir. Güvenilirliği yüksek bir formasyondur. Oluşumu düşüş trendindeki piyasalarda görülmektedir. Öncelikle fiyatların düşmesi sonucu dip oluşması söz konusudur. İlk gün siyah mum oluşumu gözlenir. Siyah mum kapanış fiyatının açılış fiyatından düşük olduğunu göstermektedir ki bu da düşüş demektir. Sonrasında oluşan doji açılış ve kapanış fiyatlarının aynı olması anlamına gelmektedir. Doji oluştuğundan arz ve talep birbirine yakın olmuştur. Piyasa bu durumda kararsız kalmıştır. Dojiden sonra oluşan beyaz mum açılış fiyatının kapanış fiyatından düşük olmasını ifade eder ve bu mum yükselişe geçiliyor demektir. Formasyonun doji sabah yıldızı ismini almasının sebebi güneş doğmadan sabah yıldızının görünüp yeni günü müjdelemesidir. Doji sabah yıldızı formasyonu yükselişin sinyalini vermektedir. Formasyon güvenilir olmasına rağmen teyidin gerçekleşmesini beklemek gerekmektedir. Bahsedilen teyitten kasıt beyaz mum yanına bir beyaz mum daha gelmesi ya da kapanış fiyatı yüksek bir çubuktur.
5.1.1.3.Sabah Yıldızı

Doji sabah yıldızı benzerlik gösteren bu formasyonun farkı ortasında doji olmamasıdır. Doji yerine küçük bir beyaz mumun olmasıdır. Bu beyaz mum alıcı ve satıcı dengesinin alıcı lehine bozulmasını ifade eder. Düşüş halindeki piyasada görülür ve yükseliş hareketini haber verir. Güvenilirliği yüksek olmasına karşın teyit alması yatırımcı için daha uygun bir yatırım fırsatı olacaktır. Oluşum başlarken ilk gün görülen siyah mum piyasaya satıcıların hakim olduğunu gösterir. Dip yapma çabasını ifade eder. Siyah mumun gövdesinin kısa olması satıcıların fiyatları aşağı çekememesi anlamına gelmektedir. İkinci kısımda oluşan ufak beyaz mum alıcıların piyasaya yön verme çabasını göstermektedir. Satıcılardan biraz baskın olma durumu üçüncü günde kendini hissettirir ve son beyaz mum oluşur. Formasyon tamamlanmıştır, piyasada fiyatlar yükselişe geçmiştir.

5.1.1.4.Üç Beyaz Asker

Üç çubuklu formasyonlar arasındaki üç beyaz asker formasyonu düşüş trendlerinde yükseliş hareketlerini ifade etmektedir. Oluşumu itibariyle merdiveni andırmakta olan formasyonda her yeni günün açılışı bir önceki gün kapanışından biraz düşük seviyede gerçekleşmektedir. Her yeni günün kapanışı ile yeni tepe oluşumları ile sonlanmaktadır. Düşüş trendlerinde dip noktanın belirlenmesi amacıyla kullanılır. Formasyon ciddi yükseliş hareketinin habercisidir. Üç beyaz asker formasyonu teyit olmamasına karşın güvenilir bir formasyondur fakat teyit alması yatırımcı için daha güvenli olup riski azaltacaktır. Burada teyitten kasıt üç beyaz mumdan sonra yeni bir beyaz mum ya da önceki kapanıştan daha yukarda bir kapanış fiyatıdır.
5.4.1.5.Bebek Yuttuğunu Gizleyen Boğa

Dört çubuklu olan formasyonda piyasa düşüş trendi içersindedir ve formasyon oluşumu yükseliş hareketinin habercisi konumundadır. Formasyonda marubozu denilen piyasada sık görülen popüler mum grafik şekillerinin başlaması durumu görülmektedir. Marubozu kuyruğu olmayan muma verilen isimdir. Marubozular da düşüş yani siyah mum olduğunda yani açılış fiyatı en yüksek seviye yapan fiyatı da en düşük seviyedir. Bu yüzden alt ya da üst kuyruk olmaz. Bebek yuttuğunu gizleyen boğa formasyonunda birinci gün piyasa yönünde hareket oluşacak ve siyah bir marubozu görülecektir. İkinci gün yine marubozu görülürken üçüncü güne gelindiğinde açılış fiyatı bir önceki günün kapanış fiyatının üzerinde gerçekleşir. Kapanış fiyatı ise o günün en düşük fiyatına yakın seviyede olmasına karşın aşağı doğru bir düşüş trendinin sorgulanmasına ve trende şüphe ile yaklaşılmasına neden olur. Son çubuk olan dördüncü gün bir önceki günün kapanışından yukarı bir seviyede gerçekleşir. Açılışta yukarı yönlü hareketten sonra fiyatlar yine düşer ve kapanış fiyatı en düşük seviyede olur son marubozu oluşur. Son marubozu pozisyon almak için iyi bir seviyedir teyit beklemek yatırımcı için akıllıca olacağından son marubozu yanına bir beyaz mum ya da son kapanışa göre daha yukarı seviyede bir kapanış beklemek faydalı olacaktır.

5.4.1.6.Delen Mumlar Boğa

Düşüş eğilimi gösteren trendlerde dönüş sinyali olarak karşımıza çıkmaktadır. Güvenilirliği yüksek olan delen mumlar boğa formasyonun teyit alması daha doğru karar verilmesine yardımcı olacaktır. Aşağı yönlü piyasada ilk gün trendin devamı niteliğinde siyah bir mum görünür ardından daha aşağı seviyede bir açılış görülür ancak bu düşük açılış güçlenerek siyah mumun ortasından yüksek seviyede kapanır. Siyah mumun orta kısmının beyaz mum tarafından ne kadar geçiliyorsa oluşmuş dip o kadar kesinlik teşkil etmektedir. Piyasada güvenilirliği yüksek olan delen mum boğa formasyonunda teyit alınarak karar verilmesi yatırımcı için daha doğru olacaktır.

5.4.1.7.Tepen Mumlar Boğa

Düşüş trendlerinde dönüş formasyonu olarak karşılaşılan tepen mumlar boğa formasyonunun güvenilirliği yüksektir. Oluşumu itibariyle ilk gün siyah marubozu görülür.Açıldığı fiyat en yüksek fiyatken kapandığı fiyat en düşük fiyattır. Siyah marubozu olduğu için mumda fitil yoktur. İkinci gün diğer günün açılışından yüksek bir seviyede açılış vardır. Arada boşluk olması önemlidir. İkinci gün oluşan beyaz mum ile alıcıların piyasaya hakim olması gerçekleşmiş ve formasyon tamamlanmıştır.

5.2.2.Aşağı Dönüş Formasyonları
5.2.2.1.Doji Akşam Yıldızı

Yükseliş trendindeki piyasada dönüş niteliğindeki hareketin habercisidir. Üç mumlu bir formasyondur. İlk gün trendin yönünde beyaz bir mum görülür, ikinci gün ise doji görülmektedir. Açılış ve kapanış fiyatları çok yakındır. Üçüncü gün ise açılış fiyatı doji mumun altında olurken kapanış fiyatı ilk gün ki beyaz mumun gövdesi içinde kalmaktadır. Formasyonun tamamlanması aşağı dönüşün sinyalidir. Doji akşam yıldızı formasyonu güvenilirliği yüksek bir formasyondur fakat teyit beklemek daha doğru olacaktır. Oluşumda yıldızların birden fazla olması formasyonu bozmayacaktır.

5.2.2.2.Akşam Yıldızı

Üç çubuklu formasyonlar arasında olan akşam yıldızı ayı formasyonu yükseliş trendinde piyasanın dönüş hareketinin habercisidir. İlk mum piyasa yönünde bir yükseliş niteliğindeyken ikinci mum kısa ve açılış, kapanış fiyatları arasındaki fark oldukça azdır. Piyasada alıcı üstünlüğünün kırılması olarak nitelendirilebilir, alıcılar artık fiyatları yukarı çekememeye başlar. Sonrasında oluşan siyah mum ilk gün ki beyaz mumun ortasında kapanmaktadır. Satıcıların piyasayı ele geçirmeye başladığının haberi olan formasyonun güvenilirliği yüksektir. Formasyon yanına gelecek olan siyah bir mum düşüş ya da o fiyatlarda kalmak için teyit olacaktır.
5.2.2.3.Üç Siyah Karga

Üç çubuklu formasyonlar arasında olup yükseliş trendlerinde dönüş sinyali vermektedir. Piyasada hızlı yükselişin olduğu durumlarda güçlü bir aşağı dönüş oluşumu anlamına gelir. Formasyonda siyah mumlar bir merdiveni andırmaktadır. Her günün açılış fiyatı bir sonraki günün açılış fiyatından yüksektir ya da başka bir ifadeyle önceki mumun orta kısmında olur. İlk gün oluşan mum piyasanın aşağı yönde hareketleneceğini ifade etmektedir. İki ve üçüncü mumlar artık düşüşün kesinleştiğini ve formasyonun tamamlandığını anlatmaktadır. Yatırımcı iki ve üçüncü gün piyasanın döneceğini anlayıp karı realize etmelidir.

5.2.2.4.Yukarı Kopan İki Karga

Yükseliş trendlerinin tepesinde oluşup dönüş sinyali verir. İlk gün oluşan beyaz mumdan sonra kopan siyah kısa bir mum görülmektedir. Bu siyah mum açılış ve kapanışın yakın gerçekleştiğini ifade etmektedir. Aynı zamanda alıcıların hâkimiyetini yitirmesinin başlangıç noktasıdır. Fiyatlar yüksek açılmış ancak düşük seviyeden kapanmıştır. Son gün ise ikinci günden daha yüksek seviyede bir açılış söz konusudur ancak kapanış fiyatı ikinci gün oluşmuş siyah mumdan daha aşağıdadır. Güvenilirliği yüksek olan yukarı kopan iki karga formasyonunda son oluşan siyah mum önceki siyah mumu gövdesi içine alır. Üçüncü gün sonrasında formasyon tamamlanmıştır.

5.2.2.5.Karabulut

Yükselen trendlerde tepeden dönüşün sinyali olarak karşılaşılır. İlk gün beyaz mum görülür, ikinci gün ilk günün kapanış kuyruğunun dahi yukarısında bir açılış fiyatı gelir ve satıcıların güne hakim olması nedeniyle siyah mum oluşur. Kapanış fiyatı ilk gün ki mumun içinde kalmaktadır. Güvenilirliği yüksek bir formasyondur ancak teyit edilmesi yatırımcı için daha doğru kararlar demektir. İkinci günden sonra oluşacak siyah bir mum ya da önceki kapanış fiyatının altında bir kapanış fiyatı teyit olacaktır.

5.2.2.6.Tepen Mum

Oluştuğu anda piyasanın yönü önemli olmamakla beraber, güvenilirliği yüksek olan bir formasyondur. İlk gün oluşan beyaz mum marubozu şeklindedir. Günün en düşük fiyatı açılış ve en yüksek fiyatı da kapanış fiyatıdır. Kuyrukları olsa da çok küçük olduğundan marubozu sayılırlar. İkinci güne gelindiğinde bir aralık görülmektedir. Dünün kapanış fiyatının da altında bir açılış fiyatı görülmekle beraber kapanış fiyatı aşağı seviyelerde olduğu için siyah bir mum oluşmaktadır. Boğa piyasasından ayı piyasasına dönüşü ifade eden bu formasyon teyit gerektirmez ancak oluşacak siyah bir mum ya da daha düşük bir kapanış teyit olacaktır.

Altıncı Bölüm: İndikatörler

Fiyat hareketlerinin belirlenmesinde geçmişte oluşmuş fiyatların ortalamaları, hacimleri, açılış, kapanış, en düşük en yüksek değerlerinin baz alınması yöntemiyle çeşitli isimler adı altında hesaplanan yatırımcıya fiyat tahminleri konusunda yardım sağlayan göstergelerdir. Piyasada yapılan işlem hacmiyle kullanılabilirlik payı daha yüksek olan indikatörler çeşitli matematik, istatistik hesapları ile hesaplanmaktadır. Bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle birlikte günümüzde bu hesaplamalar çeşitli portföy yönetimi programlarıyla otomatik olarak yapılmaktadır. Teknik analizde trendler destek-direnç gibi konuların önemi büyük olduğu gibi indikatörleri bu oluşum ve formasyonlarla birlikte kullanmakta o derece önemlidir. Destek, direnç, trend, formasyonlar gibi konulara hakim olmak indikatörleri daha verimli kullanmaya yardımcı olacaktır. İndikatörlerin hesaplanmaları ve formülleri karmaşık olduğundan herkesçe hesaplanabilmesi kolay değildir. Ayrıca uzun sürmeleri nedeniyle çok kullanışlı olmamaktadır. Teknolojik gelişim sayesinde bilgisayar programları bu tarz hesaplamaları formüller sayesinde hızlı bir şekilde yapabilmektedir. Alım satım emirlerinin de internetten yapıldığı düşünüldüğünde teknik analizle ilgili birinin bilgisayar ile içli dışlı olması muhtemeldir. Teknolojinin sunduğu bu hizmetler analizciye zamandan da tasarruf sağlayacaktır. Bu durum analizciye daha fazla analiz şansı ve daha fazla çalışma zamanı bırakacaktır.