Bugün çok özel bir mineralden bahsetmek istiyorum. Bir çok insanın hayaller kurmasına, gözlerde dolar işaretleri çıkmasına neden olan, gerçek öğrenildiğinde ise üzüntülere boğan, altın renginde ama sadece renginde olan "Pirit" minerali.

Jeoloji mühendisi olarak şu soruyla defalarca karşılaştım.

• Acaba bu altın mı?

Elinde bir parça kayaç ile gelip, üzerindeki sarı renkli mineralleri işaret edip altın olup olmadığını soruyorlar. Hatta bazıları özel bezlere sarıp getiriyor, bazıları gizlice gösteriyor dokunmama dair izin vermiyor, ama hepsinin aldığı cevap aynı "maalesef altın değil". Bu cevap ile bir çok hayali de yıkmış oluyorum ama gerçek bu elimden bir şey gelmez. Altın ile Pirit, renginden ötürü sürekli karıştırılır. İlk etapta simsiyah bir kayaç üzerinde sarı, parlak nesneler görmek akıllarda "altın buldum" fikri oluştursa da, hakikat farklıdır.

ALTIN

Altın değerli bir maden, özellikleri de değerli. Elektrik ve ısı iletkenliği ile uzay teknolojilerinden tutun da kullandığınız bilgisayarlarda işlemcilerin bacakları hep altın kaplamadır. Sakın bu cümlemden sonra işlemcileri sökmeye çalışmayın!! Doğada ender bulunan bir maden olması ve özellikleri ile değer kazanmıştır. Periyodik tabloda kendine yer edinmiştir. "Au" simgesi ile gösterilir. (latince Aurum kelimesinden gelmektedir.)

PİRİT

Pirit bir mineraldir, yani iki atomun bileşik oluşturması sonucu oluşmuştur. Demir (Fe) ve Kükürt (S) atomlarının bileşik oluşturması sonucu FeS₂ formülü ile temsil edilir. Altın gibi tek bir atomdan oluşmamıştır. Altın gibi değerli değildir, ancak Sülfür içeriği sayesinde kükürt ve kükürt dioksit üretiminde kullanılır. Kükürt dioksit ile sülfat asidi üretilmektedir. Sülfat asidi endüstride gübre üretiminde, boya sanayisinde, patlayıcı madde, petro-kimya alanlarında kullanılmaktadır.

Nasıl Anlarız?

Altın ve piritin nasıl oluştuğu konusunda biraz fikir sahibiysek, ayrımı yapmak aslında çok kolaydır. Altının oluşumu için gerekli koşullardan daha önce bahsetmiştim, genellikle fay zonlarında, yüksek sıcaklık ve basınç ile kayacın içindeki suyun ani buharlaşması ve geriye altın ve diğer minerallerin kalması gibi. Pirit ise metamorfizma geçirmiş kayaçlarda, daha çok kontak zonlarında görülmektedir. ( magmanın kayaç içerisine girerek, kayacın başkalaşım geçirmesini sağladığı zonlar) Altın ile pirit aynı ortamda da bulunabilir ancak altının bulunduğu ortamlarda genellikle kuvars damarları gözlendiğinden ortamda kuvars damarı var mı yok mu tespit edilmelidir. Pirit tüm kayaç grupları içerisinde bulunabilir. Bu nedenle doğada altından daha çok gözlenmektedir.

Yapısal olarak altın yuvarlak bir yapıya sahipken, pirit köşeli bir mineral yapısına sahiptir. Beyaz bir porselen üzerine altın ile çizik atıldığında sarı bir kalıntı bırakır. Pirit ile çizik atıldığında yeşilimsi, siyah bir toz kalıntı bırakır. Altın su, nem, güneş ısısı gibi çevresel etkenlere dayanıklıdır, reaksiyona girmez. Pirit içerdiği demir elementinden dolayı, çevresel etkenlerle reaksiyona girer ve dayanıksızdır.

Sonuç

Pirit için "Yalancı Altın", "Enayi Altını", "Aptal Altını" gibi terimler kullanılmaktadır. Güzel terimler değildir fakat doğru terimlerdir. Bu nedenle kayaç içerisinde gördüğümüz her sarı renkli, parlak mineral altındır demememiz gerekir. Kayacın oluştuğu ortam, çevresindeki oluşumlar (kuvars oluşumu gibi) bizlere ön bilgiler vermektedir. Yapacağımız ufak testlerle altın ve piriti sahada ayırt edebiliriz.(beyaz porselen üzerine bıraktığı renk). Ben pirit minerali için bir sıfat daha eklemek istiyorum, "Hayal Kurduran Mineral", zira öyle hayaller dinledim ki ağzınız açık kalır.