"3 Robot Yasası"na İlave Olarak "-1. Yasa"

Hawking'in yapay zeka uyarıları anısına..

---

Robot kelimesi ilk kez çek yazar Karel Čapek'in 1920 yılında yazdığı R.U.R adlı tiyatro oyunun metninde geçmiş. R.U.R'un açılımı, Rossumovi Univerzální Roboti (Rossum’s Universal Robots) yani Rossumovi'nin Evrensel (idrak edebilen) Robotları şeklindedir. Ancak kelimenin asıl mucidi kardeşi Josef Čapek'tir. -Aslında çok da creatif olmayan bir şekilde- Slav dilinde, işçi, köle, (angarya, ağır/zor işler -de çalışan) gibi manalara gelen "Robota" kelimesinden türetmiştir.

Hızla popüler olan oyunda; önce robotlar insanlara hizmet etmekte ama ardından insan ırkını yok etmektedir. Yani o meşhur cliché, robot kelimesinin daha doğarken getirdiği bir éşantiyondur.
Robot sahnesi içeren ilk film olan Metropolis'in sessiz filme fon müziği eklenmiş bir film olduğu düşünülürse, bu klişenin sinema tarihi kadar eski olduğu söylenebilir.

Tam da oyunun yazıldığı tarihte[?], Petrovichi'de Isaac isminde bir çocuk doğmuştur.

Isaac yirmili yaşlara geldiğinde dönemin İnsan-Robot kavgalarını konu alan eserlerden sıkıldığı için bu kavgayı sona erdirme niyetini taşıyan kısa hikayeler yazmaya başlamıştır.

Bu hikayeler esnasında namıdiğer "3 Robot Yasası" ortaya çıkmıştır. Bu yasalar şöyledir:

1) Bir robot, bir insana zarar veremez veya hareketsiz kalarak bir insanın zarar görmesine izin veremez.

2) Bir robot, 1. yasayla çelişmediği sürece, insanların emirlerine uymak zorundadır.

3) Bir robot, 2. yasayla çelişmediği sürece, kendi varlığını korumalıdır.

Çıkmaza giren durumlar ve yasa ihlalleri

---

İlk bakıldığında hayli güzel görünen bu yasalar, çoğu yasa gibi açıklara sahiptir. Örneğin Kangren olmak üzere olan birisin bacağı kesilecek olsun. 1. yasa gereği robot insana zarar veremez ama yine 1. yasa gereği duruma seyirci de kalamaz.

Ya da bizzat Isaac Asimov'un da irdelediği üzere, robotlar "insan emirleri" derken bunu nasıl anlamaktadırlar. Örneğin sesi hayli ince ve aksanlı japonca bir konuşmayı duyan robot, onu bir "insan emri" olarak algılayabilecek midir?

Veya içinde 20 çocuk olan bir okul servisini kurtarmak için, karşıdan gelen şoförün yaralanması ya da ölmesi pahasına otobüsü kurtaracak bir hamle varsa, bunu yapabilecek midir? Yapmalı mıdır?

Asimov, daha da ileri giderek tüm İnsanlığın tehlike altında olduğu durumlar için -ve tabiki sıkılageldiği "robotlar insanlığın sonunu getirecek" senaryolarını bitirmek için- sonradan Sıfırıncı maddeyi ekler:

0) Bir robot insanlığa zarar veremez veya hareketsiz kalarak insanlığın zarar görmesine izin veremez.

Yani "3 Robot Yasası" aslında "4 Yasadan oluşmaktadır".

Bu maddeyi güncel bir yorumla şöyle okumak mümkündür:

Bir robot, Atom bombası kullanmak üzere olan Kuzey Kore lideri Kim Jong'u öldürebilir.

belki de Kim Jong'u açıkça kışkırttığı için Trump'ı da ödürebilir.

Görüldüğü üzere sıfırıncı yasa gittikçe yoruma açık hale gelmekle birlikte, çook daha fazla veri işlemeyi ve öngörüde bulunmayı gerektirmektedir. Bir şekilde bunun mümkün olduğunu var sayarsak, bu durumda, Trump seçmenlerinin durumu da tartışma konusu olacaktır?

-1. Yasa Teklifi

---

Robotlar bir noktada "insanlık" ve "insanlar" ayrımı yapmak durumunda kaldıklarında ne yapacaklar? Örneğin, hayvan mamasına harcanan paranın, Afrikayı doyurabilecek olması gerçeğine karşı ne yapacaklar?
1,2 milyarlık Afrika mı "insanlık"tır yoksa tarihi-kültürel-bilimsel birikimiyle 740 milyonluk Avrupa mı?

Bunun da ötesinde, Metropolis filminden bu yana geçen süre kadar bir süre geçtiğinde, dünya nüfusunun 11 milyar olması bekleniyor. Şimdiden kaynakları tüketiyor ve doğayı inanılmaz bir şekilde katlediyorken bir süre sonra, "insanlığın" sonunu pek ala "insanların" kendisi getirebilir. -Öncesinde üçündü/dördüncü dünya savaşları olursa, yokoluş daha erken de olabilir o ayrı-

eli'nin, Robotlar ağlamaz, Robotlar dans etmez, Robotlar mıknatıslara yaklaşmaz, şeklindeki alternatif yasalarını bir kenara not ettikten sonra,

tüm insanlık yok olsa bile, canlılığın ve evrimin yeniden mümkün olabilmesi için,
daha öncelikli bir robot yasası önerebiliriz:

* Eksi 1) Bir robot, gezegenin minimum hayat şartlarını korumak zorundadır

---

Görseller: stad.gent, gizmodo, psmag